04 August, 2018

ԿԱՇԱՌԱԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ


- Մեղադրյալ Քուչի, արդյոք ճի՞շտ է, որ հավաբնի դուռը բացելուց առաջ աղվեսից մեծ գումար ես վերցրել։
- Տեր դատավոր, դա իմ հասցեին կեղտոտ զրպարտություն է։
- Մեղադրյալ աղվես, ամբաստանյալ Քուչին ձեզանից որքա՞ն գումար է վերցրել։
- Տեր դատավոր, դա բացարձակ զրպարտություն է։
- Բողոքատու աքլոր, դուք ի՞նչ կասեք։
- Ես հաստատում եմ՝ Քուչին աղվեսից կաշառք է վերցրել։
- Վկաներ ունե՞ք։
- Ունեմ, տեր դատավոր։
- Իսկ որտե՞ղ են նրանք։
- Աղվեսի փորում քուջուջ են անում։

-----------------------------------------------------

ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆԻ այս առակը գյումրեցի բանաստեղծուհի ՀԱՍՄԻԿ ՎԱՐՈՍՅԱՆԻ չափածո ներկայացմամբ։

ԿԱՇԱՌԱԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ
(ըստ Վազգեն Օվյանի համանուն առակի)

Միշտ հաղթող է լինում սուտը,
Երբ շատ խորն է ստի տուտը,
Ու թե դուք ինձ չեք հավատում,
Լսեք առակն ինչ է պատմում։
Մեղք էր գործել պահակ Քուչին,
Թե չէ, իրոք, հանաք բան չի,
Որ աղվեսը լոկ իր ջանքով
Բակ խցկվի էդ հնարքով։
Բայց դե հիմա ու՞մ ինչ ասես.
Տնից էր գողն՝ արի ու տես,
Որ աղվեսը հենց բակ մտավ,
Հավանո՛ցը իսկույն գտավ։
Ու սրատես քաջ աքլորը
Աչքով տեսավ էս բոլորը,
Թե գլխակեր անաբուռը
Հենց որ Քուչին բացեց դուռը,
Փողը ինչպե՞ս բուռը դրեց,
Ու էդ գողին մեջտեղ հրեց։
Աղմուկն ընկավ հավախուցը,
Ու չօգնեցին քաջ աքլորի ո՛չ կտուցը,
Ո՛չ ճանկերն ու ծղրտոցը.
Հավ չմնաց հավանոցը։
Եվ Աքլորը նույն առավոտ
Գնաց ուղիղ քննիչի մոտ։
Երկուսին էլ բերին ատյան,
Որ դատ անեն ու դատաստան։
Դատավոր Գայլն ասաց հուզված՝
Վրդովմունքից ձայնը խզված.
-Ամբաստանյա՛լ Քուչի, ասա՛,
Ի՞նչ գումար է տվել քեզ սա։
-Ոչ մի կոպեկ, տե՛ր դատավոր,
Երդվում եմ սուրբ պատվով իմ հոր.
Չարախոս է էս ծաղրածուն,
Զառանցա՜նք է, զրպարտությու՜ն։
-Հիմա, Աղվե՛ս, դե դու ասա՝
Մեղադրյալ Քուչին փեսա
Ինչքա՞ն գումար է ստացել,
Որ քո առաջ դուռ է բացել։
Ի՞նչ գումար, տե՛ր... հիմարությու՜ն,
Սու՜տ է, կեղտոտ զրպարտություն։
-Դու՞ք ինչ ունեք ասելու նոր,
Բողոքարկու՛ պարոն Աքլոր։
-Տե՛ր դատավոր, նոր բան չունեմ.
Ինչ ասել եմ՝ էլի նույնն են.
Կաշա՛ռք տվեց աչքիս ի տես,
Էս աղվեսը՝ պիղծ, աներես,
Ու Քուչին էլ դուռը բացեց,
Անիծվածին հավնոց գցեց։
Լա՜վ...Վկաներ ունե՞ք. ու՞ր են,
Թող դատարան հիմա բերեն։
Հա՛, բա չունե՞մ, այն էլ ինչքա՜ն,
Բայց թե ինչպե՞ս դատարան գան,
Երբ քուջուջ են անում խորում՝
Սրտամեռի անտակ փորում։

10. 07. 2018թ.

ԳԱՌՆ ՈՒ ԳԱՅԼԸ


Այս առակում պատահեց հակառակը՝ գառը կանգնեց գայլի դիմաց ու սկսեց հայհոյել.
- Ա՛յ դու սրիկա գայլի լակոտ, այդ ի՞նչ իրավունքով ես հարձակվել հոտի վրա, պոկել իմ ցեղակիցների փափուկ դմակները։
- Ներիր, գառնուկ ջան,- պատասխանեց գայլը,- եթե ճիշտն ես ուզում իմանալ, ես սկի մսակեր էլ չեմ:
- Քո եղբայրը հո մսակե՞ր է։
- Ես մորս միակ զավակն եմ։
- Քո հայրը…
- Իմ հայրը քաղցից մեռավ։
- Ուրեմն՝ քո քեռին է։
- Ես քեռի չունեմ:
- Ձենդ կտրի՛ր, ավազա՛կ,- գոչեց գառը,- հիմա քո մսակեր ցեղակիցների ոխը քեզնից կառնեմ։
Գայլը թակարդում էր…

-----------------------------------------------------

ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆԻ այս առակը գյումրեցի բանաստեղծուհի ՀԱՍՄԻԿ ՎԱՐՈՍՅԱՆԻ չափածո ներկայացմամբ։

ԳԱՌՆ ՈՒ ԳԱՅԼԸ
(ըստ Վազգեն Օվյանի համանուն առակի)

Այս առակում՝ ոնց պատահեց՝
Գառը գայլի ճամփան փակեց.
Չէր մոռացել դեռ հերվանը՝
Ցեղի գլխին եկած բանը,
Թե ոնց անմեղ էն գառանը,
Անտառ տարավ հոգեհանը։
Գառը բեկ-բեկ ձայնը զլեց,
Գայլին մի լավ թքեց-մրեց.
-Մի դու մտիկ՝ էս լակոտին,
Աչք է տնկել մեր սուրբ հոտին,
Դմա՞կ է պետք, արջինը կեր,
Բերանիդ մեջ մեր հա՞մն է դեռ։
-Ների՛ր, գառնու՛կ, ոտդ պաչեմ,
Ախր սկի մսակեր չեմ։
-Է, եղբայրդ էր՝ փուչ կաթնակեր,
Գնա, նրան իմ ոտը բեր։
-Մինուճար եմ, չունեմ եղբայր։
-Դե ուրեմն գայլն էր քո հայր։
Հա՞յրս... ավա՜ղ, մեռավ սովից։
-Ա՜խ, ուզում ես խաբե՞լ նորից։
Լա՛վ, քեռիդ էր...
-Քեռի չունեմ...
-Ոխը քեզնից ես կհանեմ.
Չեմ մոռացել մեր հին դարդը,
Քեզ համար է էս թակարդը։
Ասավ, գայլին գլխով հրեց
Ու թակարդը վրա բերեց։
Բա՜, էսպիսի վախճան էլ կա,
Ու սպասիր Աստծո դատին,
Նետած քարդ մի օր կգա,
Ուղիղ կտա քո ճակատին։

ԹՌՉՈՂ էՇԸ


Էշը որոշեց թռչել: Կանգնեց ժայռի կատարին, գլուխ տվեց ստորոտում կանգնած կենդանիներին, որոնք եկել էին իր թռիչքը դիտելու, և ասաց.
- Բավական է որքան ապրել եմ էշավարի, խաբվել մի բուռ գարիով ու տնքացել ծանր բեռան տակ։ Ես հիմա կապրեմ արծվավարի։
Եվ, ինչպես պատահում է հեքիաթներում, էշը թռավ ժայռից, պտույտներ գործեց օդում... բայց, ինչպես լինում է առակներում, ընկավ ժայռի տակ ու ջարդվեց։
- Ապուշ,- գլուխն օրորեց փիղը,- ախր այդ ի՞նչ քամի փչեց գլխիդ:
- Ծնվել եմ էշ, ապրել եմ էշ, մեռնում եմ որպես արծիվ,- պատասխանեց էշը և ավանդեց հոգին՝ որպես ավանակ։

-----------------------------------------------------

ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆԻ այս առակը չափածո և յուրօրինակ ներկայացրել է գյումրեցի բանաստեղծուհի ՀԱՍՄԻԿ ՎԱՐՈՍՅԱՆԸ

ԹՌՉՈՂ ԷՇԸ
(ըստ Վազգեն Օվյանի համանուն առակի)

Հոգնել էր շատ ավանակը,
Ծռմռվել էր բեռան տակը
Ու մտածեց իրեն-իրեն.
«Ո՞վ է էս փուչ կարգը դրել՝
Արծիվն՝ օդում թևերը բաց,
Իսկ ես՝ անվերջ մեջքս ծռա՞ծ»։
Եվ որոշեց ինքն էլ թռչի.
Հերիք եղավ հողին կառչի։
Թող բոլորն էլ մինչ օրվա կես,
Լինեն ցատկին ականատես։
«Դարն էկել է թռչող էշի,
Բավ է մարդն իր էշը քշի,
Թող դաս լինի և ուրիշին,
Երբ պատմական օրն այս հիշի»։
Եվ էշն ահա կեսօրին հենց
Բարձր ժայռի ծայրին կանգնեց,
Ու իշու պես՝ ծանր ու մեծ,
Ոտքը դեպի ձորը մեկնեց,
Ուր անհամբեր շատ գազաններ՝
Մի մասը՝ դեմ, մյուսը՝ թեր,
Ցածում կանգնած սպասում էին,
Թե էդ թշվառ, անմիտ խեղճը
Ինչպե՞ս կտա ինքն իր վերջը։
Ու էշն ասաց՝ նայելով ցած.
-Ասեմ հիմա բացեիբաց,
Թող էլ խոսքս շատ չերկարի.
Բավ է ապրել իշավարի,
Խաբով ուտել մի բուռ գարի,
Ու քար քաշել ամբողջ տարի,
Տնքալ ծանր բեռների տակ.
Քաշածս ի՞նչ է՝ էսպես էլ կյա՞նք։
Լավ է ապրել արծվավարի.
Տերը բարին թող կատարի...
Այս ասելն էր՝ մեկից թռավ,
Օդում չորս-հինգ պտույտ արավ,
Ու բախվելով քարերին տաք՝
Ջարդված ընկավ մի ժայռի տակ։
-Ապու՜շ,- փիղը վիզն օրորեց,
Ասա՝ խելքիդ ի՞նչ էր փչեց,
Ապրում էիր իշավարի,
Քեզ ո՞վ ասաց՝ օդում պարի։
-Ծնվել եմ էշ,
Ապրել եմ էշ,
Մեռնում եմ հանց արծիվ խենեշ,-
Էշն իրենը էլի պնդեց
Ու նոր հոգին իր ավանդեց։
-Էշը՝ արծի՞վ... Ա՜յ քեզ տափա՜կ.
Մեկ է՝ մեռար հանց ավանակ...

09. 07. 2018թ.

26 July, 2018

Արցախի արծիվը


Օ՜, Տե՛ր իմ, տու՛ր ինձ ուժ ու զորություն,
Որ ճանապարհին ինձ չկորցնեմ,
Տու՛ր իմ մտքերին այնքան խորություն,
Արդարությունս արդարացնեմ։ 
Վազգեն Օվյան

Ողջույն, սիրելի՛ ընկերներ։ Մեր վերջին հանդիպումը իմ էջում եղել է հուլիսի ութին։ Ասեմ, որ պասիվությունս հարգելի էր և գուցե անորոշ ժամանակով շարունակվեր, եթե մի առիթ չստիպեր ինձ՝ կրկին ներկայանալու ձեզ։ Ի դեպ, մշակութային կյանքն ինձ մշտապես հետաքրքրել է, և ես համացանցի տարբեր աղբյուրներով բացակայությանս օրերին ժամանակ եմ գտել հաղորդակից դառնալու այդ ոլորտի հին ու նոր կարևոր իրադարձություններին։ Եվ ահա պատահաբար հանդիպեցի Արցախի տաղանդավոր գրող, եգիծաբան, հրապարակախոս Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններին։

Այնքան արդիական էին հնչում դրանք, որ ասես գրողը հենց նոր էր հեռացել գրասեղանից։ Հետաքրքրությունս ավելի մեծացավ, երբ ծանոթացա նրա անցած գրական ճանապարհին։ Եվ որքան շատ բան իմացա այդ մասին, այնքան ինձ մեղավոր զգացի։ Ասեմ՝ ինչու։ Ակամա զուգահեռ անցկացրի նրա ապրած ժամանակաշրջանի և ներկայիս գրական կյանքի միջև։ Այսօր բնավ էլ հերոսություն չէ, և ոչ մեկին չես զարմացնի քո բացախոսությամբ։ Բայց զարմանալու բան կա, այնուամենայնիվ, չափազանց հեշտ է մեր օրերում «համարձակ գրող դառնալը», մանավանդ ՖԲ-ի ստեղծագործողներիս համար ո՛չ գրաքննություն կա, ո՛չ քննադատ, ոչ էլ գոյատևելու խնդիր ես լուծում քո գրչով։ Գրի՛ր՝ ինչ ուզում ես և ինչքան ուզում ես։ Գրի՛ր, նույնիսկ երբ գրելու շնորհք չունես, միայն թե կարողացի՛ր հոգալ տպագրության հետ կապված ծախսերդ։ Գրի՛ր ու ինքդ քեզ ուրախացի՛ր, որ գրող ես...

Սարսափելի է, երբ զգում ես, որ ոմանց մոտ գրելը դարձել է ինքնանպատակ մի զբաղմունք, ասենք՝ արևածաղիկ չրթելու նման մի բան, երբ պարզապես աղբն է ավելանում, իսկ պատասխանատվությունը կորչում է գրողի ծոցը։ Հավատացե՛ք՝ այս պարագայում այնքան էլ կարևոր չէ՝ կարդացող ունե՞ս, թե՞ ոչ։ Չափազանց «տխուր» զավեշտ է, երբ զուգահեռներդ տանում են խորհրդային կարգերում ստեղծագործող մեր անվանի գրողներին, մասնավորապես նրանց, ովքեր ապրել ու ստեղծագործել են Լեռնային Ղարաբաղում։ Պատկերացնո՞ւմ եք։ Մի ծայրահեղությունից՝ մյուսը, մի ողբերգությունից՝ մյուսը։ Ու մտածում ես՝ այսքա՜ն էլ էժանանա՞լ կլինի. չէ՞ որ գրողն այն մարդն է, որին մի ժամանակ ակնածանքով, անգամ երկյուղածությամբ էին մոտենում։ Հիշեցի իմ տարեց ընկերներից մեկի պատմածը.«Գնում երկար կանգնում էինք գրողների միության դուռը, որպեսզի մի գրող դուրս գար, ու մեր աչքերով տեսնեինք նրան»։

Այո՛, ես մեղավոր եմ զգում ինձ։ Միակ արդարացումս այն է, որ գրելու պահանջն զգացել եմ՝ անկախ իմ կամքից, ու չեմ կարողացել չգրել։ Բայց գրելու պահանջն ուրիշ է, որպես գրող ներակայանալը՝ ուրիշ։ Ինչևէ։ Այս ֆոնի վրա առավել վեհանում է Վազգեն Օվյան գրողի և ԽԻԶԱԽ ՄԱՐԴՈՒ կերպարը։ Կներեք, որ մի փոքր հեռացա բուն ասելիքիցս։

Ո՞վ է Վազգեն Օվյանը։ Ավելի լավ է՝ խոսքը տանք նրան. «Երևի հարևանները ճիշտ էին զարմացել. մա՞րդն էլ էդքան «աչքածակ» լինի։ «Ախր ո՞նց կլինի՝ բանաստեղծ, արձակագիր, երգիծաբան, լրագրող, դրամատուրգ, քննադատ, ֆելիետոնիստ... Ի՞նչ իրավունքով է Վազգեն Օվյանը զավթել գրականության բոլոր ժանրերը։ Գրականությունը նրա հոր սեփականությո՞ւնն է, թե՞ պապի կալվածքը»։ Ես ընդունեցի նրանց արդարացի բողոքներն ու սկսեցի գրել նաև կինոսցենարներ ու լիբրետոներ՝ օպերայի ու բալետի համար»։ Այս պատառիկը նրա երգիծական ինքնակենսագրականից է։

Հիմա հանգիստ թողնեմ գրողին ու շարունակեմ ինքս։ Նպատակս ամենևին էլ Վազգեն Օվյանի կյանքի ու ստեղծագործական գործունեության համապարփակ բնութագիր տալը չէ։ Այդ համարձակությունը կունենամ գուցե, երբ խորապես ծանոթ կլինեմ նրա ստեղծագործական ողջ ժառանգությանն ու հենց իրեն՝ Վազգեն Օվյան բացառիկ երևույթին։ Այսօր պարզապես ուզում եմ մի քանի խոսքով ներկայացնել այն ժամանակաշրջանը և քաղաքական մթնոլորտը, որոնց պայմաններում ստեղծագործելն ու անգամ գոյատևելը, անտարակույս, հերոսության նման մի բան էին։

Մեր սերնդակիցներին դժվար չէ պատկերացնել, թե խորհրդային կարգերում ապրող գրողն ինչ համարձակություն պիտի ունենար, որ, մեղմ ասած, քննադատորեն (էլ չեմ ասում՝ սատիրայի լեզվով) խոսեր արատավոր երևույթների մասին, որոնք խորունկ արմատներ էին գցել բոլոր ոլորտների վերնախավի մեջ, երբ ազգայինի յուրաքանչյուր դրսևորում որակվում էր իբրև ազգայնամոլություն՝ հնարավոր բոլոր ծանր հետևանքներով, երբ ազգերի միջև տարածքային սահմաները հարաբերական էին, և բոլոր ազգերն իրար «բարեկամ» էին՝ անկախ ունեցած վիճելի խնդիրներից և պատմության թելադրած թշնամանքից։ Եթե սրան էլ գումարենք Լեռնային Ղարաբաղում ապրելու հանգամանքը, ապա առավել քան նկատելի կդառնա այն հեղձուկ մթնոլորտը, որ շատերին ստիպեց ճարահատ թողնել իրենց դրախտային երկիրն ու գոնե կրթության խնդիրը հոգալ հայրենիքից դուրս։

Հայ մշակութային կյանքը կաթվածահար էր եղել, գրեթե դադարել գործելուց, արվեստի ու գրականության յուրաքանչյուր փայլատակում խեղդվում էր խավարի ճիրաններում։ Ադրբեջանը քայլ առ քայլ ջանում էր ջնջել հայկականության հետքերը՝ հենց հայի հայրենիքում։ Ամեն ինչ կառուցված էր սին գաղափարախոսության հիմքի վրա, որը ծառայում էր ոչ թե ժողովրդի բարեկեցությանն ու կրթական մակարդակի բարձրացմանը, այլ սոսկ գաղափարական միակարծության արմատավորմանը։

Համաձայնեք, որ իսկապես հերոսություն էր Արցախում մնալն ու ստեղծագործելը։ Վազգեն Օվյանը, սակայն, ձուլված էր իր հող ու ջրին և խիզախորեն մարտի դաշտ էր նետվել՝ լույս վառելու խավարում։ Նա գրականություն էր ստեղծում՝ այս բառի բոլոր իմաստներով, և այն էլ այն մթնոլորտում, երբ գաղափարը նույնացված էր կաղապարի հետ, ու այդ կաղապարն այնքան նեղ էր, որ շնչելու հնարավորություն չէր տալիս։ Ամեն ինչ երևում էր ծուռ հայելու մեջ։ Պատմությունը խուլ ու կույր էր ձևանում, և հուդաներն աստված էին դառնում, կռապաշտները՝ Քրիստոս, ճառասանները՝ իմաստուն, և ուր սուտն ու կեղծիքն ուղեկցվում էին ուռաներով ու ծափողջույններով։ Վազգեն Օվյանը թշնամու դեմ շարունակական պայքարից հոգնած ու խավարին բռնադատված արցախցուն վերադարձրեց իր ակունքներին, նրան կապեց մայր հողին, ուր Նոյն առաջին անգամ խաղող էր տնկել։ Նա իսկապես «Լուսավորչի կանթեղ էր», ինչպես նկատում է Վահրամ Աթանեսյանը, որ վառվեց Արցախի լեռներում։ Նա ապացուցեց, որ արծիվը չի կարող հավ դառնալ, որի թռիչքի բարձրությունը սահմանափակվում է թառով։ Արծիվը լեռներում է ծնվել և իրեն ծնող լեռների պես խրոխտ է ու վեհապանծ։ Նա, կանգնել էր ազգային ակունքների մոտ, և Շեքսպիրի հերոսի նման համարձակորեն տալիս էր, «Լինել թե չլինել» հարցի պատասխանը։ Դա մեկն էր՝ ԼԻՆԵԼ։

Վազգեն Օվյանը հաստատեց նաև մեկ այլ ճշմարտություն. հողն ու հայրենիքը սոսկ նրա համար չեն, որ պարզապես փառաբանես ու երգեր հորինես նրա մասին։ Դրանք ինքնին երգ են ու բանաստեղծություն, որ ապրում են հոգու մեջ՝ ձուլված նրա հետ։ Դրանք որքան երկրային են, նույնքան՝ երկնային՝ հոգևոր, և արյան ու ավշի հետ փոխանցվել են սերնդեսերունդ, դարձել ապրելու նախապայման։ Արցախի ամեն մի պատառ հող կարող է հիշեցնել քեզ քո ինքնության, քո կենսագրության մասին։ Նա «կենաց հացի» հող է, և նրան դիպչելիս յուրաքանչյուր պահ կարող ես հեթանոս հայի գինու կարաս հայտնաբերել ու անցյալի փառքի նշխարներ։ Օվյանի մտապատկերում հայրենիքը ներկայանում է տարակերպ դրսևորումներով, զգացմունքների տարաբնույթ հորձանքներով՝ սեր, խանդաղատանք, կարոտ, հպարտություն, նաև՝ ցասում, կործանարար հրաբուխ, երբ փորձում են ոտնահարել նրա սրբություններն ու իրավունքները.

Այս Ղարաբաղն է՝
Հեթանոս ու հին.
Նոյի տապանից թռած աղավնին
Տեղ է որոնում իջնելու համար,
ԵՎ տեղն այդ եղավ կատարն այն լեռան,
Որ Գտիչ վանքը պիտի բարձրանար։

Նա խստորեն նախազգուշացնում է Ղարաբաղին աչք տնկած թշնամիներին.

Այս Ղարաբաղն է.
Եվ զգույշ մի քիչ՝ հրաբուխն հանգած
Կարող է հանկարծ
Քո ոտքերի տակ բորբոքվել նորից...
...Եվ մի քիչ կամաց. հողն ականջ ունի,
Ձայներ է բերում, ձայներ է տանում,
Մեր պապերն իրենց գերեզմաններից
Կարող են գոռալ՝
Այդ ի՞նչ եք անում...

Անգամ քաղաքական դաժան իրողությունները չեն սասանում գրողի հավատը՝ վաղվա օրվա հանդեպ։ Օվյանը գրիչը թաթախում է կյանքի մեջ և տալիս իրականության ճշմարիտ նկարագիրը։ Նրա քննադատությունը ուղղված չէ լոկ արատավոր երևույթների բացահայտմանը, այլ ունի հաճախ կոնկրետ հասցեատերեր, այսինքն՝ հասցեական է, և դժվար չէ կռահել, թե ում է ուղղված պարսավանքի սպանիչ նետը։ Եթե ընդհանրացնենք, ապա դրանք Արցախը դավաճանորեն Ադրբեջանին հանձնողներն են կամ թրքացեղ ազերիներն ու թրքաբարո յուրայինները։ Դարձյալ մեջ բերեմ Վահրամ Աթանեսյանին. «Տուժում է ինքը, բայց շահում է ժողովուրդը»...

Օվյանի գրիչն առանձնապես սպանիչ է, ֆելիետոններում, առակներում ու հեքիաթներում։ Ինձ ավելի շատ հետաքրքրեցին նրա առակները, որոնցից երկու տասնյակը համարձակվեցի ներկայացնել բանաստեղծական իմ մեկնաբանությամբ՝ նախապես ստանալով մեր շատ սիրելի Վարդգես Օվյանի՝ գրողի որդու թույլտվությունը։ Վաղվանից ես դրանք կներկայացնեմ ձեր դատին, սիրելի՛ ընկերներ։ Օվյանի գրիչը բոլոր ժամանակների համար է. կարող են հին հասցեատերերին փոխարինել նորերը՝ մանավանդ որ չի թուլացել դրանց արդիական հնչեղությունը։ Կարդացե՛ք ու նրանց մեջ ինքնե՛րդ ճանաչեք նաև մեր ժամանակի հերոսներին։

ՀԱՍՄԻԿ ՎԱՐՈՍՅԱՆ
Hasmik Varosyan - ԱՐՑԱԽԻ ԱՐԾԻՎԸ

07 February, 2018

Հեքիաթ փառամոլ էշի մասին


Ես այս հեքիաթն իմ պապից եմ լսել,
Իմ պապն՝ իր պապից, սա էլ՝ իր պապից,
Հեղինակն ո՞վ է, դժվար է ասել...
Բայց եկեք հիմա չշեղվենք ճամփից,
Այսպես սկսենք.
Ժուկով ժամանակ
Կար մի ավանակ,
Ուտում էր գարի,
Առանց պատճառի
Զռռում, խռնչում,
Առյուծի նման,
Բայց էշավարի
Մեկ-մեկ մռնչում:
Դե էշ էր, էլի, երբ տեղն էր գալիս,
Վազում՝ մոխրի մեջ թավալ էր տալիս,
Տնկում էր պոչը, ձայներ արձակում
Եվ ուրախանում...
Իր էշությունն էր մի խոսքով անում:

Պատահեց այնպես, որ առյուծ արքան*
Մի չար դիպվածով իր թախտից ընկավ,
Ավանդեց հոգին:
Գայլն ու աղվեսը, օգտվելով պահից,
Ճիշտ ժամանակին,
Առաջ քաշեցին մեր ավանակին
Ու նստեցրին արքայի գահին:
Դա չար կատա՞կ էր,
Թե՞ անմիտ դիպված,
Ախր այս բանը որտե՞ղ է լսված,
Որ հաստագլուխ մոխրաթավալին,
Այդ շաշ տավարին
Տանեն ու դնեն արքայի գահին,
Ասեն՝ գիտության օվկիանոս ու ծով,
Կբարեհաճե՞ք ելույթ ունենալ
Հեռուստացույցով,
Լավ սևացնել փլան-փստանին,
Հետո ընդունել այսինչ դեսպանին,
Քնքուշ սեռի հետ պարել մի քիչ վալս
Ու հրավիրել պրես-կոնֆերանս...

Ավանակին էլ այդ էր հարկավոր,
Իրեն հռչակեց մեծն թագավոր,
Թքեց դարմանի ու խոտի դեզին,
Աղվեսին կարգեց առաջին վեզիր,
Գայլին՝ փոխարքա,
Կատվին՝ զորապետ,
Դոդոշին՝ դպիր ու սենեկապետ,
Խլուրդին դրեց երկրորդ տեղակալ
Ու պորտֆել տվեց մինիստրական,
Եվ բժշկապետ առնետից սարքեց,
Ցեղակից ջորուն ծովակալ կարգեց,
Հետո արձակեց մի հրովարտակ.
- Իմ իշխանության, իմ դրոշի տակ
Թե այծ, թե ոչխար և թե բորենի՝
Որտեղ էլ լինեն, ով էլ որ լինի -
Թե վագր, թե փիղ, թե շուն և թե մուկ՝
Ունեն հավասար ձայն ու իրավունք:
Գոմեշն ու եզը պիտի աշխատեն,
Վար ու ցանքս անեն, ճանապարհ հարթեն,
Իսկ ուղտը և ձին բեռ տանեն-բերեն,
Իմ հրահանգով միշտ ղեկավարվեն,
Ապրեն բոլորն էլ խաղաղ ու անքեն,
Նորին էշությանն հարգեն ու պատվեն:

Եվ այնուհետև արքայից-արքան
Խորհուրդ գումարեց թագավորական -
Իբր վագրը՝ այդ նենգ սրիկան,
Հանցանք է գործել հակապետական,
Հովազը գող է աշխարհին ի տես,
Ծուռթաթ արջուկը՝ ծպտված լրտես,
Հապա գետաձի՜ն. նստել է գետում
Եվ տերության դեմ կոչեր է նետում
Ու դաշնակցում է կոկորդիլոսին,
Այդ նացիոնալիստ ստոր միմոսին:-
Այստեղ մեր էշը զռռաց արխային,
Մի նոր որոշում հանեց էշային.
- Մենք նրանով ենք աշխարհում արդար,
Որ չենք ընդունում ոչ մի գաղափար,
Մեր մեծ իդեալն է իմ կաղապարը,
Թող կորչի հավետ այն գաղափարը,
Որ իշխում է մեր ուղեղին, մտքին,
Եվ թուլացնում մեր անմահ ոգին...
Կորչե՛ մտքերի հին գեշությունը,
Կեցցե՛ն էշերը և էշությունը:

Եվ ավանակը էշությամբ իր բաց՝
Շատ հեռուն գնաց.
Նորին մեծություն իրեն հռչակեց,
Մեծ կոչումներ ու տիտղոսներ ճանկեց.
Դարձավ գիտնական՝
Ակադեմիկոս, փայլուն հռետոր,
Աշխարհում որքան
Շքանշաններ ու մեդալներ կան,
Հավաքեց, բերեց,
Իր կրծքին շարեց*
Եվ այսպես ճառեց.
- Ինչքան խոսք ունեմ՝ դարձնել հատորներ,
Արձանս տնկել
Քաղաքներում մեր:
Երբ ականջներս ես թափահարեմ,
Դուք պարտավոր եք ինձ ծափահարել,
Ձեզ համար թանկ է իմ խռնչյունը,
Պոչիս շարժումը և մռնչյունը,
Ես ձեր հավատն եմ, աստվածը փրկիչ,
Ձեր տիրակալը՝ Էշ Ավանակիչ...
- Ապրի մեր արքան,- գոչեցին խնդուն
Աղվեսը, գայլը, դոդոշն ու կատուն,-
Ձեզնով հաստատ ու շեն է մեր տունը,
Կեցցե՜ իմաստուն ձեր էշությունը:

Էշ Ավանակիչ.
Քաղաքական ու ռազմական գործիչ,
Գիտության տաճար,
Եզակի հանճար.
Լրագրերում ու հանդեսներում
Միշտ նրանից են ցիտատներ բերում.
Էշը ասել է. «Գարին լավ բան է,
Հնձելուց առաջ նախ պիտի ցանել»,
Կամ՝ ինչպես ասաց ավանակը մեր.
«Ամեն օր պիտի քնելուց առաջ
Առաջին հերթին շորերը հանել»:
Գոմեշ ու զեբր, սկյուռ ու կատու,
Նրա ճառերն են մի գլուխ կարդում,
Իսկ հնդկահավը նրա անունով
Փքվում է, ուռչում,
Նրա կոչով է մեր աքաղաղը
Ծուղրուղու կանչում...
Եվ ամեն տեղ էլ՝ Ավանակիչը,
Դարի մեծ խիղճը-
Նրա շողով է ծիլը բարձրանում,
Նրա ցողով է միրգը քաղցրանում,
Առուն գետ դառնում,
Գետը դառնում ծով,
Օրը բացվում է նրա զռռոցով:
Եվ ինքն էլ իրեն համեստ է պահում,
Ոչ մի կոչումից չի հրաժարվում՝
Ե՛վ դիպլոմատ է, և՛ հմուտ դեսպան,
Քաղաքագետ է, փորձված տեսաբան,
Արվեստաբան է, գիտության կաճառ,
Ակադեմիայի պատվավոր անդամ,
Խոհուն ղեկավար, գործիչ անթերի,
Դափնեկիր բազում մրցանակների*.
Նա է աշխարհը պահող վեհ սյունը,
Թող կեցցե՜ հավերժ մեր էշությունը:

Բայց էշը էշ է, գլխին թեկուզ թագ,
Նա իր էշային փառամոլությամբ
Այնքան զռզռաց ու զահլա տարավ,
Որ երկրի վրա պատուհաս դառավ...
Եվ այստեղ ահա գայլն ու աղվեսը
Միտք արին կրկին,
Գահից ցած բերին մեր ավանակին,
Ասացին՝ գնա,
Մոխրում թավալվիր,
Առատ գարի կեր, լենք տուր, ծավալվիր,
Հերիք է որքան քանդես մեր տունը,
Թող կորչի՛ էշը և էշությունը:

Բայց արի ու տես, որ էշից հետո
Շատ արքաներ են գահ նստել հերթով-
Իրենց նախորդից տգետ ու անգետ՝
Լոկ էշություն են նրանք ժառանգել...
Եվ ամեն անգամ պալատ մտնելիս
Անպայման մեկին քացի են տալիս,
Պոչերն են շարժում, զռռում, խռնչում,
Առյուծի նման, բայց էշավարի
Մեկ-մեկ մռնչում...
                                       1978 թ.

---------------------------------------------------
* - «Պատահեց այնպես, որ առյուծ արքան...» - Նկատի ունի խորհրդային ղեկավար Ի. Ստալինին:
* - «Հավաքեց, բերեց, իր կրծքին շարեց» - Ակնարկում է Լ. Բրեժնևի մեդալասիրությունը:
* - «Դափնեկիր բազում մրցանակների» - Ակնարկում է Լ. Բրեժնևի անհամեստությունն ու փառասիրությունը:

10 July, 2017

Վախկոտ մարդու հեքիաթը


Վախկոտ մարդն ապրելուց այնքան է վախենում, որքան մեռնելուց։ Բարձր շենքերի կողքով չի անցնում. կարող է վերևից մի աղյուս կամ քար ընկնել գլխին։ Փողոցով զգույշ է քայլում, որպեսզի չկոխի ինչ-որ տիկնոջ ոտք, և այդ ինչ-որ տիկնոջ ոտքը հանկարծ դուրս չգա իր պետի կնոջ ոտքը։
Վախկոտ մարդը մեծ հաճույքով նարդի կխաղա, բայց չի խաղում, որովհետև կարող է տանուլ տալ։ Կարող է ժողովներում քննադատել իրենց արհկոմին, բայց չի քննադատում, որովհետև արհկոմի նախագահը պետի հետ ապրում է միևնույն փողոցում։
Վախկոտ մարդը աշխատանքից շուտ է տուն դառնում, որ կինն իրեն չկասկածի դավաճանության մեջ։ Կինո չի գնում, թատրոն չի գնում, գիրք չի ընթերցում, որպեսզի սխալ կարծիք չհայտնի տեսածի, լսածի ու կարդացածի մասին։
Վախկոտ մարդը համարձակորեն զբաղվում է հումակերությամբ, որպեսզի ավելի երկար քարշ տա իր ողորմելի գոյությունը...

17 May, 2017

Հորովել

Շաղոտ դաշտերում, շողոտ դաշտերում ես հոտաղ էի։
Մաճկալս ծեր Էր՝ քայլերը երեր ու ձայնը խզված։ Եվ ամեն անգամ, երբ ծոր Էր տալիս իր հորովելը, ես իմ մանկական զրնգուն ձայնով ձայնակցում էի նրա կոշտ բասին.
Արեգակը սարի վրա,
Ոսկե թասը քարի վրա...
- Օրհնվե՜ս,- մաճկալս ժպտում բեղի տակ, թև էր տալիս ինձ.- Շնորհքով մանչ ես, երբ քիչ մեծանաս, քեզանից կարգին մաճկալ դուրս կգա։
Բայց ես չդարձա ոչ կարգին մաճկալ և ոչ էլ կարգին հոտաղ մնացի։
Որտեղից եկավ իմ ծեր մաճկալի սիրուն թոռնիկը, և հորովելս փոխվեց կարոտի ու ալեկոծվեց մանուկ կրծքիս տակ։ Ձայնակցում էի ես իմ մաճկալին, և պատահում էր շուռ էի տալիս երգն ուրիշ ձևով, դուրս էին գալիս եզները լծից, խոփը՝ ակոսից։
Եվ մի օր էլ, երբ կորցրել էի չափն ու սահմանը իմ հորովելի, հատեց մաճկալիս համբերությունը, բարակ ճիպոտը ցած բերեց մեջքիս, գոչեց զայրացած.
- էդ ո՞նց կլինի, այ զուլում լակոտ, իմ հորովելն ու քո հորովելը իրար չեն բռնում։

է՛հ, ի՞նչ ասեմ քեզ, իմ ծերուկ մաճկալ։ Դու այս աշխարհում շատ բան տեսած մարդ, բայց այդ ինչպե՞ս էր, ինչպե՞ս, որ չէիր ուզում հասկանալ՝ քո հորովելում վարդը թառամել, իմ հորովելում նոր էր կոկոնվում։ Քո հորովելում արևը արդեն թաքնվել, կորել սարի ետևում, իմ հորովելում դեռ նոր էր ծագում։
Դու, իմ հեգ մաճկալ, մայրամուտ էիր, իսկ ես՝ լուսաբաց։