ՀԱԶԱՐԱՊԵՏԸ

Ապրիլին Քարաշենում մի դեպք պատահեց։ Կարելի էր առանձին կարևորություն չտալ դրան, ընկերական դատարանի միջոցով գործը հարթել առանց որևէ գլխացավանքի, բայց ընկերական դատարանի նախագահ Սերոբ Ասլանյանը քաղաք էր գնացել մեղվաբույծների հնգօրյա սեմինարին մասնակցելու կամ, ինչպես ինքն է կատակով ասում՝ լուսավորվելու։ Իհարկե, Սերոբ Ասլանյանը մեղվաբույծ չէ, Քարաշենի կոլտնտեսությունը մեղվաբուծությամբ չի զբաղվում, բայց կարգ է, հատուկ գրություն է ստացել, մեկը պիտի լինի, որ մասնակցի սեմինարին։ Քարաշենում դա էլ նորություն չի՝ գրքասերների ընկերության կոնֆերանս է, ագիտատորների հավաք է, հակահրդեհային ընկերության ժողով, գյուղատնտեսության առաջավորների խորհրդակցություն, և եթե պահանջեն՝ լավագույն զուռնաչիների օլիմպիադա է, ուղարկեցեք ձեր ներկայացուցիչը, էլի Սերոբ Ասլանյանին պիտի ուղարկեն։ Գյուղում մեկը պիտի լինի, որ մասնակցի այդ զանազան ժողովներին, կոնֆերանսներին, խորհրդակցություններին, սեմինարներին,- Սերոբ Ասլանյանը ամենահարմար թեկնածուն է, չի բողոքում, չի ասում՝ ա՛յ մարդիկ, ես մեղվաբուծության հետ ի՞նչ կապ ունեմ։

Իսկ այդ օրը շատ սովորական օր էր, դպրոցի բակում երեխաների երգ ու ծիծաղ կար, կալատեղերում Ցուլունց Սմբատ դային կոլտնտեսության առաջին տրակտորիստ, անհատական թոշակառու Բագրատ Ասլամազյանին ուզում էր ապացուցել, որ տրակտորից առաջ տանկն է ստեղծվել, այնպես որ՝ տանկն է տրակտորի նախահայրը։ Իսկ Բագրատը չի համաձայնում, ասում է՝ տրակտորն ավելի հին է, անգլիացիներն են առաջին անգամ տրակտորի վրա մի աշտարակ դրել, աշտարակին մի թնդանոթ տնկել, անունը դրել տանկ։

Ահա հենց այդ ժամանակ անտառապահ Հազարապետը եկավ, ո՜նց եկավ… Եվ ինչպե՜ս էր հայհոյում, ինչպե՜ս էր հայհոյում, ինչեր ասես, որ չէր ասում։ Չէ, Քելունց Հաբուդի նման կոպիտ ու անտաշ չէր հայհոյում, գրագետ, կուլտուրական էր հայհոյում, գեղեցիկ, պատկերավոր, և եթե գոռգոռալը չլիներ, բռունցքների թափահարելը չլիներ, անգլերենի ուսուցչուհի Նովելա Աշոտովնային կթվար՝ ոչ թե հայհոյում է, այլ Պեպոյի հանրահայտ մենախոսությունն է արտասանում, մերկացնում Արութին Զիմզիմովին. «Արա՜,- բղավում է Հազարապետը,- բա դու մա՞րդ ես, մարդկության ցուցակում քո անունն է՞լ են գրել… Ա՛յ, ես թուքել եմ քո բարձր ու սիրուն ճակատին»։ Ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչ ընկեր Շիլլեր Ղազարյանը, որ գործով եկել էր գրասենյակի բակում կանգնել, ուղղում է՝ ընկեր Հազարապետ, ոչ թե՝ թուքել եմ, այլ՝ թքել եմ։ Հայերենի որոշ փակ վանկերում ձայնավորները հնչյունափոխության են ենթարկվում. օրինակ՝ ջուր-ջրել, գիր-գրել, ծուխ-ծխել, ծուռ-ծռել և այլն։

Հերսոտված Հազարապետը նրա դիտողությանը ուշադրություն չի դարձնում.
- Ժողովո՜ւրդ, ժողովո՜ւրդ,- ժողովուրդն էլ կոլտնտեսության գրասենյակի բակում կանգնած ընկեր Ղազարյանն է, մեկ էլ՝ խուլ Սարիբեկը, ականջի տակ հրացան չէ, թնդանոթ պայթի, ճանճի տզզոցի տեղ չէր դնի.- Ժողովո՜ւրդ,- Հազարապետն այնպիսի դիրք է ընդունել, կարծես ճառ պիտի ասի, սպասում է ծափահարությունները դադարելուն.- Հարգելի ընկերներ, ես դիմում եմ ձեզ ու ձեր խղճին՝ ո՞վ է Շմավոն Մեսրոպյանը…

Շմավոն Մեսրոպյանը Քարաշենի կոլտնտեսության գլխավոր հաշվապահն է, ծնված օրից հաշվապահություն է անում։ Ուժեղ հաշվապահ է, լավ գլուխ ունի, իհարկե, համրիչը կողքին է, առանց համրիչի հաշվապահ չի, տավարած է, անասնաբույծ է, զոոտեխնիկ է, կարող է՝ գեներալ է, բայց հաշվիչը չկա՝ հաշվապահ չի։ Եթե փողոցում կանգնեցնեն ու հարցնեն՝ ութից հանած չորսն ի՞նչ է անում, կասի՝ չոթկս բեր՝ ասեմ ինչ է անում։ Շմավոնն ուժեղ է գրասեղանի ետևում, երբ կողքին հեռախոս կա, համրիչ կա, թանաքաման ու գրիչ կա։ Դեմքից ոչինչ, հանգիստ, անվնաս մարդ է, նույնիսկ՝ կուլտուրական, բայց մի շատ զզվելի սովորություն ունի՝ կմտնի անտառ, որտեղ մի շիմալ ծառ տեսնի, իսկույն կացինը կքաշի վրան։ Սրա կտրելն էլ մի ուրիշ կտրել է՝ ուղղակի հարձակվում է ծառի վրա, ասես դիմացինը ոչ թե ծառ է, այլ իր ոխերիմ թշնամին է, իր մոր սիրեկանն է, բերանը պատռած իր զոքանչն է… Եվ ինչպիսի՜ ցնծություն է ապրում, երբ ծառը շառաչյունով տապալվում է գետնին։ Հաղթողի իրավունքով ոտքը դնում է բնին, թևքով մաքրում ճակատի քրտինքն ու ասում՝ սա էլ էսպես գնաց։- Հիմա այդ ծառը նրա ոխերիմ թշնամին է գերանացու է, լոփա է, հենասյուն է, վառելափայտ է։ Մեծ բան չի, մի հաճարկի է, էլի, կտրել եմ, հո անտառը մի ծառով չի վերջանում։ Հաշվենք, սկի այս ծառը չի եղել։

Հազարապետն էլ իր ծնված օրից կոլտնտեսության անփոխարինելի անտառապահն է, մեկփողանի հրացանը մեջքին, խզակոթը կպած ուսին, փողը դեպի ներքև, բթամատը կաշվե փոկի տակ… Գյուղում ոչ ոք չի հիշում, թե այդ զենք կոչվածը երբ է կրակել և, ընդհանրապես, հնարավո՞ր է դրա ժանգոտած փողորակը փամփուշտ խցկել։ Բայց դա չի խանգարում իր ծնված օրից անտառապահ Հազարապետին, որ անտառագողին զգաստ կանգնեցնի կտրած ծառի կողքին ու ասի՝ չշարժվե՛ս, փորդ ծխով կլցնեմ։ Իսկ գլխավոր հաշվապահ Շմավոն Մեսրոպյանը Սերգունց վախկոտ Կարոն չի, որ ձեռքերը բարձրացնի ու ասի՝ Հազարապետ դայի, թող ուշքս դեն անեմ, հետո կրակիր։ Շմավոն Մեսրոպյանը հին աղվես է, պոչը ծաղիկ աղվես, նստել կտրած ծառաբնին ու ձեռ է առել Հազարապետին՝ դե հիմա փորս ծխով լցրու, տեսնեմ ոնց ես լցնում- Այսինքն, այսպես՝ Հազարապետ, ախր, հրացանդ հրացան չէ, մահակ է, փետի կտոր է, երկաթ է, գուցեև գնդացիր է, մաուզեր, հրանոթ է, բայց հրացան չի, դրանով դու ինձ չես վախեցնի։

- Շմավոն Մեսրոպյանը վնասարար է,- իր հարցին պատասխանում է Հազարապետը,- էդ ժուլիկը, էդ մախիրովնի շուլլերը որտեղ ոտը դնում է, կանաչ խոտ չի բռնում։
Խուլ Սարիբեկը հիմար-հիմար ծիծաղում է, բայց նրա ծիծաղն ուրիշ բանի վրա է։
- Հազարապետ, մի՞տդ է, որ հերու քեզ տելեվիզր գցեցին։ Ոնց որ Չարլի Չապլինը լինեիր, էնքա՜ն ծիծաղեցի, էնքան ծիծաղից թուլացա՜…

Դա անտառապահի օրվա նախօրյակին էր, հեռուստատեսությունից մարդիկ էին եկել, Հազարապետի հետ զրուցեցին, հարցեր տվեցին, Հազարապետն ասաց՝ անտառը մեր օդն ու ջուրն է, մեր բնության կանաչ ժպիտն ու ծիծաղն է, առանց անտառի՝ ոնց որ սոխակն առանց երգի, կերակուրն առանց համ ու հոտի… Հազարապետը խոսում էր, օպերատորը նկարում էր ու գլխով անում՝ ճիշտ է, հայրիկ, ճիշտ է, շարունակիր։
- Գլուխդ քարով տվիր, որ ծիծաղեցիր,- ասաց Հազարապետն ու քայլ գցեց նրա կողմը.- Քա՞ռ եմ, քաչա՞լ եմ, Շմավոն Մեսրոպյանի նման վնասարա՞ր եմ, անհամի մեկը, աշխարհը քեզ վրա է ծիծաղում, բա դու ո՞ւմ վրա ես քրքջում։

Անտառապահ Հազարապետն ավելի շատ բարկացած է նրա համար, որ Մեսրոպյանը կտրել է Սառնաղբյուրի կողքի կաղնի ծառը, այն ծառը, որի թանձր շվաքում ակումբավար, շրջանային թերթի արտահաստիքային թղթակից Միհրան Մինասյանը նստում, ոտանավորներ է գրում սիլոսի, ֆուրաժային կովի, կոմբի կորմի, բտման դրած խոզերի, ծխախոտի պլանտացիաների ու ծխախոտագործ աղջկա մասին։ Միհրան Մինասյանը գրում է նաև սիրային ոտանավորներ, և դրա իրավունքն ունի, թունդ սիրահարվել է անգլերենի ուսուցչուհի Նովելա Աշոտովնային։ Թերթում նրա թղթակցությունները տպում են, ոտանավորները՝ մերժում։ Ասում են՝ պիտի մշակել, վերամշակել, հղկել, մաքրել: Միհրան Մինասյանը տարակուսանքով ուսերը վեր է քաշում. «Ոտանավորը ծխախոտի պլանտացիա՞ է,- ասում է,- թե՞ խաղողայգի, որ մշակեմ՝ ռեկորդային բերք ստանամ։ Հանգն ու վանկը տեղն են, էլ ի՞նչ եք ուզում»։

- Հը՛, կերա՞ր, Սարիբեկ,- ընկեր Ղազարյանը հազում է բռան մեջ, աչքով անում Սարիբեկին ու նայում Հազարապետի հրացանին.- Հազարապետ, քանի՞ ռուբլի տամ՝ հրացանդ ինձ տաս։
- Դու հրացանիս հետ գործ չունես,- Հազարապետը գրպանից մի թուղթ է հանում,- ակտ եմ կազմել, խնդրում եմ ստորագրես։
- Ի՞նչ ակտ։
- Ակտ, էլի, մենք՝ ներքոստորագրյալներս, կազմում ենք սույնը այն մասին, որ կոլխոզի գլխավոր հաշվապահ Շմավոն Մեսրոպյանը կտրել է Սառնաղբյուրի կողքի կաղնին։

Ընկեր Ղազարյանը հրաժարվում է։ Փաստորեն սխալ կլինի, ասում է, որ ես ստորագրեմ, որովհետև իրավաբանորեն չեմ կարող ապացուցել՝ ինքն է կտրե՞լ, թե՞ մի ուրիշը, և սկզբունքորեն չեմ կարող խառնվել ձեր անձնական գործերին։
- Դու սեռի խոտ ես, տատանվողական, հարմարվողական,- Հազարապետը մի ուրիշ բառ էլ է որոնում, չի գտնում, չգտածն ուրիշ բառով է փոխում.- Դու անսկզբունքային ես։ Շմավոնի մերը ես պիտի լացացնեմ, էնպես լացացնեմ, որ հոր հարսանիքը միտը գցի։

Կոլտնտեսության գրասենյակի կիսաբաց դռան արանքից երևում է Շմավոն Մեսրոպյանի կիսադեմը։ Դուռը վերևից ներքև նրան բաժանել է երկու հավասար մասի։ Առանձին մի հանդիսավորություն կա նրա այդ պահվածքի մեջ, ասես թատրոն է խաղում, սպասում է մուտքին, և մուտքի ռեպլիկը Հազարապետը ուշացնում է։
- Ես Շմավոնի հերն էնպես անիծեմ,- վերջապես հնչում է ռեպլիկը, և Շմավոն Մեսրոպյանը մտնում է իր դերի մեջ։
- Մեծ մարդ ես, չե՞ս ամաչում, որ հայհոյում ես։

- Շնավո՞ն,- Հազարապետը ներքևից վերև է նայում, դիտավորյալ աղավաղում նրա անուն-հայրանունը.- Շնավոն Իխշանովիչ, հերդ՝ Իխշան, զոքանչդ՝ Ախշալույս, կնիկդ՝ Ախշեն, բա ձեզ հասնո՞ղ կլինի, ընկեր Շնավոն Իխշանովիչ, գյուղի իխշանությունը վերցրել եք ձեր ձեռքը, մեզ էլ մարդատեղ չեք դնում։
- Ասում եմ՝ մի հայհոյիր,- Շմավոն Իշխանովիչը մոտենում է բազրիքին,- չես ասում՝ մեծ կա, փոքր կա, կնիկարմատ կա։ Սա քեզ համար քո ծմակները չեն։
- Չես ասում մեծ կա, փոքր կա, կնիկարմատ կա,- ծաղրում է Հազարապետը։- Էդ ո՞նց կլինի, Իխշանի տղա Շնավոն, չես ասում ծմակապահ կա, գյուղխորհուրդ կա. կաղնի չես ասում, հաճարկի չես ասում, բոխի չես ասում, հացի չես ասում՝ կտրում ես։ Բա մարդ էդքան աչքածա՞կ կլինի։ Տեսե՜ք, ղեկավար եմ, գլխավոր հաշվապահ եմ։ Դու քանի՞ գլուխ ունես, որ ծմակը փչացնում ես։

- Չէ, գլուխը քոնն է, դեմագոգի մեկը։
- Էդ դեմագոգն էլ ե՞ս եմ, ծմակի աղվես։
- Ասում եմ՝ մի հայհոյիր։
- Ընկեր Շնավոն Իխշանովիչ, ես օրենքով եմ հայհոյում։ Էս ակտը ստորագրո՞ւմ ես, թե՞ փորդ ծխով լցնեմ։
- Բերանդ ցրիվ չտաս,- Շմավոն Իշխանովիչը իջնում է աստիճաններով, բայց չի մոտենում։- Անգրագետ տեղովդ փիլիսոփա ես դառել գլխներիս։

Հազարապետը անգրագե՞տ… Այն Հազարապետը, որ Րաֆֆու «Սամվելն» ու «Խենթը» անգիր գիտե, գրականության ուսուցիչ Սարմեն Գարաքյանին նեղն է լծում, Միհրան Մինասյանի թղթակցությունները կարդում է, չի հավանում, ասում է՝ Միհրան, գրածներիդ մեջ պողվատ չկա, ոնց որ գյուղխորհրդի ժողովի արձանագրություն լինի։ Բա որտե՞ղ մնաց մեր սոցիալիստական քննադատությունն ու ինքնաքննադատությունը։
- Շնավոն Իխշանովիչ, էդ ե՞ս եմ անգրագետ։
- Բա անգրագետ չես, ի՞նչ ես։
- Ես անգրագետ եմ, դու գրագետ ես, հա՞…

- Սորբոնի համալսարանն ես վերջացրե՞լ։
- Չէ, Սորբոնի համալսարանը հերդ՝ Իխշանանց Իխշանն է վերջացրել։ Որ չոթկը ձեռքիցդ վերցնեն, քեզանից ի՞նչ դուրս կգա։
- Դե լավ, Հազարապետ, կարիք չկա,- Շիլլեր Ղազարյանը արանքն է ընկնում,- անհարմար է։
- Անհարմարն ի՞նձ համար է, թե իր համար։ Չէ, Շնավոն Իխշանովիչ, մեր երկրում էդպիսի օրենք չկա։
- Օրենքի ստեղծողն էլ դու կլինես, ավարայի մեկը։
- Արա՜, ա՛յ հարիֆ, ավարան ո՞վ է…

Այստեղ կարելի է մի ուրախ կամ տխուր պատմություն հորինել՝ իբր թե Հազարապետի հարյուր տարվա ժանգ բռնած, չախմախը խարխլված, փողը ծռված հրացանը պայթել է… Իբր թե Շմավոն Իշխանովիչը բռնել է փորը, իբր թե անտառապահ Հազարապետը նայել է Շմավոն Իշխանովիչի դեղնած սֆաթին, հրացանը պարզել առաջ ու ասել՝ արա, ընկեր Շնավոն Իխշանովիչ, էդ ինչի՞ ես դերասանություն անում, բա էս զահուրմարի մեջ տրա՞ք կա…
Բայց տրաքոց իսկապես եղել է, դա կարող է հաստատել ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչ Շիլլեր Ղազարյանը։ Միայն թե այդ տրաքոցը հրացանի տրաքոց չէր, հաշվապահի օգնական Թամարի լեթված ու անդաստիարակ լակոտի խաղալիք ատրճանակի տրաքոցն էր։ Կարող է ընկեր Ղազարյանը մի քիչ խտացնում է գույները, բայց դա կարևոր չէ, տրաքոց եղել է, և այդ տրաքոցը ողջ գյուղն է լսել։

Իսկ ամենամեծ տրաքոցը հետո եղավ։
Կոլտնտեսության նախագահ Համո Առուշանյանը մի օր Ծակուռի քերծից նայեց Տափուտի անտառին, աչքաչափով հաշվեց՝ հիսուն-վաթսուն հեկտար,- ասաց,- ի՜նչ հողեր են կորչում, ի՜նչ հողեր են փչանում,- ու գտավ, որ անտառն ավելորդ է, օգուտը՝ քիչ, վնասը՝ շատ։ Գյուղում նրան այնքան էլ լավ չհասկացան՝ կոլտնտեսությանը վարելահո՞ղ է հարկավոր, թե՞ վառելափայտ։

Այդ զրնգուն ապրիլին, կարմիր-կանաչ ապրիլին Տափուտի անտառը հառաչեց։ Մի կողմից՝ կացնավորները, մի կողմից՝ բուլդոզերն ու տրակտորը (տեխնիկայի մերը չմեռնի, մի տես ինչ է անում, է՜, հազար տարվա անտառը երկու օրում շուռ է տալիս ու դարձնում վա-րե-լա-հող, խոպանների յուրացում) սկսեցին իրենց անտառաջարդը։ Պա՛հ, մեծ բան չի, անտառ է, էլի, մի անտառով Ղարաբաղի տունը չի քանդվի։ Բնական գազը, ածուխը, սալյարկան, էլեկտրականությունը որ կան, անտառն ո՞ւմ է հարկավոր։ Թե որ ճիշտն եք ուզում իմանալ, անտառը հնի մնացուկ է, արջի, աղվեսի, գայլի բուն։ Գյուղթղթակից Միհրան Մինասյանի ոգևորությունը հասավ գագաթնակետին, նստեց ու մի շռնդալից թղթակցություն գրեց թերթին՝ Քարաշենի կոլտնտեսությունը նոր հողեր է յուրացնում և այդ գործում աչքի է ընկնում հատկապես Հովնան Փարսադանյանի բրիգադը, որ մի օրում հատել է այսքան հեկտար անտառ։

Հազարապետը եկավ կանգնեց Ծակուռի քերծի գլխին, ոնց Ձենով Օհանը, էն որ հորից դուրս բերեց Սասնա Դավթին,- և հայհոյում էր, ո՜նց էր հայհոյում։ Չէ, օրենքով էր հայհոյում և առանձնապես լավ էր նախշում բրիգադավար Հովնան Փարսադանյանի կնոջը, բայց այդ օրենքը չմտավ Հովնանի գլուխը, սա ներքևից վերև նայեց, տեսավ ձորագլխին կանգնած Հազարապետին, սկսեց ձեռ առնել. «Հազարապետ, քսանհազարապետ, հարյուր հազարապետ, միլիոնապետ, ակտ կազմիր, Միհրան Մինասյանին ասա՝ գազեթին նյութ գրի… Վա՜յ, թաղեմ քեզ, Հազարապետ, թատրոն ես, թատրոն»։

Հազարապետը ձորագլխից նորից աղաղակեց, լսող չեղավ, այդպես աղաղակելով, հայհոյելով, հրացանը մեջքին գնաց քաղաք, մի կայծակ հեռագիր ուղարկեց անտառտնտեսության մինիստրին, հետո հեռախոսով կապվեց կոլտնտեսության նախագահի հետ ու շրջգործկոմի նախագահի պաշտոնով սպառնաց՝ Առուշանյան, ա՛յ Առուշանյան, էդ որ անտառը ջարդում ես, տակից ինչպե՞ս ես դուրս գալու։ Առուշանյան, շան որդի, դու սեփական ուղեղ չունե՞ս, որ հաշվապահ Շմավոն Մեսրոպյանի զուռնայի տակ ես պարում։ Չխոսես, չխոսե՛ս, դու արժանի ես գնդակահարության…- Առուշանյանը չհասկացավ, որ դա անտառապահ Հազարապետն է, դասը վատ սերտած աշակերտի նման կմկմաց, լսափողը դրեց տեղը ու ասաց՝ պահո՜, էս գործի համար վայ թե շալվարս հանեն։

Վերևներից հատուկ հանձնաժողով եկավ, խմբագրությունից՝ ֆելիետոնիստ, ժողվերահսկողության կոմիտեից՝ հրահանգիչ, բնության պաշտպանության կոմիտեն իր ներկայացուցիչն ուղարկեց։ Կոլտնտեսության նախագահ Համո Առուշանյանը քրտնեց, քրտնեց, մի օրում երեք ներքնաշապիկ փոխեց ու մտքում ասաց՝ վա՜յ, Հազարապետ, եթե այս անգամ կարողացա չոր դուրս պրծնել, ես քո դեմագոգ հերն էնպե՜ս անիծեմ, էնպե՜ս անիծեմ…- Եվ որպեսզի աթոռը չզիջի մի ուրիշ Առուշանյանի, իր հասցեին արված քննադատությունը լիովին ընդունեց ու փրկվեց խիստ նկատողությամբ։

Հուլիսին էր, կոլտնտեսության գլխավոր հաշվապահ Շմավոն Իշխանովիչը չխկչխկացրեց համրիչը ու գտավ՝ կոլտնտեսությունը աննպատակ աշխօրներ է շռայլում։ Շեշտը դրեց անտառապահ Հազարապետի վրա։ Հիմա մարդկանց գիտակցությունը շատ է բարձրացել, ո՞ւմ է հարկավոր անտառապահը։- Համո Առուշանյանն էլ, իր հերթին, մտածեց ու համաձայնեց՝ ճիշտ է, ի՞նչ անտառապահ, կոլտնտեսությունը հո սոբես չի, որ ամեն պարապ-սարապ դնի գլխին՝ պահի։ Ու կանչեց անտառապահ Հազարապետին։ Իր մորից անտառապահ ծնված Հազարապետը հոգու խորքում վիրավորվեց, բայց չբողոքեց, գլխով արեց ու ասաց.

- Հա, բա ո՜նց, երեխա չեմ, հասկացողություն ունեմ, մարդկանց գիտակցությունը, հատկապես Շմավոն Իշխանովիչի գիտակցությունը շա՜տ է բարձրացել, ոսկին թափես առջևում, չի մոտենա, կասի՝ չի կարելի, սա ընդհանուրի արդար քրտինքն է։ Բայց մի ուրիշ հարց ունեմ, ընկեր տնտեսության ղեկավար։
- Խնդրեմ, լսում եմ։

- Որ ձրի անտառապահություն անեմ, կարո՞ղ եք ինձ մեղադրել։
- Այ մարդ, ձրի անտառապահս ո՞րն է,- այն կողմից ծիծաղեց Շմավոն Իշխանովիչը,- մենք մարդկանց բարձր գիտակցությունից ենք խոսում, իսկ դու՝ ձրի անտառապահություն անեմ։
- Հասարակական կարգով, ընկեր Շնավոն Իխշանովիչ, հասարակական կարգով,- ասաց Հազարապետը։- Ինչ իմանաս, մեկ էլ տեսար՝ ախորժակդ Մաննուտի անտառի վրա բացվեց, մյուս օրն էլ աչքդ տնկեցիր Տանձուտի անտառի վրա։ Գերանացու է հարկավոր, լոփա է հարկավոր, բիհր է հարկավոր… Համա աղվես ես, հա՜, Շնավոն Իխշանովիչ։
- Հազարապետ, էլի հայհոյում ես,- վիրավորվեց Շմավոն Իշխանովիչը։

- Ես օրենքով, օրենքով եմ հայհոյում… Դե հիմա հասարակական կարգով անտառապահություն եմ անում, դու էլ տղամարդ ես՝ ծմակի կողքովն անցիր։
Գյուղում լսեցին ու զարմացան։ Մեկն ասաց՝ Հազարապետի խելքը ոնց որ տեղը չի, մի ուրիշն ուրիշ բան ասաց։ Որքան մարդ, այնքան էլ կարծիք։ Ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչ Շիլլեր Ղազարյանը կատակելու տրամադրություն ուներ, աչքով արեց Շմավոն Իշխանովիչին ու դարձավ Հազարապետին։
- Բա մի չիմանամ, թե դու ո՞ր օրվա հազարապետն ես, որ անունդ Հազարապետ են դրել։

Հազարապետն էլ աչքով արեց գյուղթղթակից Միհրան Մինասյանին, պատասխանեց.
- Ներողություն, ընկեր Ղազարյան, իսկ դու ո՞ր օրվա Շիլլերն ես, որ անունդ Շիլլեր են դրել։
Կատակ էր, արեցին ու ծիծաղեցին, ընկեր Շիլլեր Ղազարյանը հիմա էլ ուրիշ բան ասաց.
- Հազարապետ, ես քեզ չեմ հասկանում, աշխօր չես ստանում, փայտ չես ծախում, դրա համար քեզ չեն խրախուսում… Բա մարդ էլ ձրի անտառապահություն կանի՞։ Թե ճիշտ չեմ, ասա՝ ճիշտ չես։

- Ճիշտը՝ ճիշտ ես,- ասաց Հազարապետը,- բայց մի բան էլ կա՝ քո ճիշտը սկզբունքորեն է ճիշտ, իմն էլ ճիշտ է և՛ սկզբունքորեն, և՛ տեսականորեն։ Քոնը կեցությունն է, իմը՝ գիտակցությունը, Շմավոն Իշխանովիչինը՝ անտառագողությունը։ Իսկ թե մեզանից ով է ավելի ճիշտ, էդ էլ թողնենք մարդկանց խղճին։
Եվ Հազարապետը քայլերն ուղղեց դեպի անտառ։