Օրվա այս ժամին գյուղամիջում ո՞վ պիտի լիներ։ Մի Մարտիրոս պիտի լիներ, որ շոգից կուչ ածեր աչքերն ու թնկթնկար.
- Հե՜յ, աշխարհ, աշխարհ, ես քո ինչն ասեմ։
Օրվա այս ժամին Մարտիրոսի կողքին պիտի նստած լիներ Համազ ամին, որ բեղերի արանքից թանձր ծուխը բաց թողներ, բռներ խոսակցի խոսքի տուտը և կորցներ իսկույն։
- Պա՛հ, մեր էս ղարաբաղցիք, ղարաբաղցիք ինչ ժողովուրդ են։ Անցած օրը Ռուբենը տղին պսակեց Մաթոսի աղջկա հետ. աղջիկը, ոչինչ, խոսք չունեմ, վատ աղջիկ չի... Պատը պատին հազար տարվա հարևաններ ենք, չկանչեց։ Ռուբենի տղան էլ լավ տղա է, բայց դե մենք էլ մարդ ենք։
Օրվա այս ժամին ընկեր Գրետան թևերը բաց արած, դույլերը զրնգացնելով, ջրի պիտի գնա, որ Մարտիրոսը նայի ու ձիգ տա.
- Համազ, սա Ավունց Իվանի հարսը չի՞։
- Հա, Իվանի վարժուհի հարսն է։ Խոսք չունեմ, լավ հարս է, բայց որ արևի էս ճնճռնոցին թևերը բաց է արել, սխալ է։
Ընկեր Գրետան լիքը դույլերով անպայման պիտի անցներ Մարտիրոսենց տան կողքով, աչքը գցեր պատշգամբին, նկատեր Մարտիրոսի թոռանն ու ասեր.
- Կարինե՜, այսօր լվացք ունեմ, արի օգնիր։
Կարինեն պարտավոր է օգնել ընկեր Գրետային, որովհետև քիմիայից աշնանային քննություն ունի։ Ընկեր Գրետան համ «երկու» է դրել, համ էլ ասել՝ «կգաս՝ կօգնեմ»։
Եվ հիմա օգնում է։ Ասում է՝ լվացքը պարզաջրիր, ջուրը տաքացրու, Վահրամիկի շորերը արդուկիր, սպիտակեղենը փռիր, տունն ու բակը ավլիր... Ասում է՝ Կարինե, կաթսան կրակի վրա այդքան չեն պահի, կօքսիդանա։
- Թոռդ խելոք աղջիկ է, Մարտիրոս։
- Խելոք է, մեզ ի՜նչ։ Իվանի Գրետա հարսը թողնո՞ւմ է, որ մի անգամ էլ մեր տան գործից բռնի։ Ասում են՝ դպրոցի դիրեկտոր Հովսեփի գլխին էն օյինն է դրել, որ խեղճ մարդը դիմում է գրել, թե կամ ես, կամ Իվանի հարսը պիտի մնա էս դպրոցում։ Հովսեփը լավ տղա է, ափսո՜ս...
Օրվա այս ժամին փողոցով պիտի անցներ Գաբրիելի աղջիկը և փոխեր ծերունիների զրույցի թեման։ Համազ ամին կարծես սպասում էր Գաբրիելի Ժասմեն անունով աղջկան, որ կարճ, ծնկներից վեր յուբկա է հագել, բաց արել սիրուն-սիրուն սրունքները և սիրուն-սիրուն շորորվում է։
- Մարդի՜, էս էլ Գաբրիելի աղջիկն է։ Բժիշկ պիտի դառնա, գա կանգնի գլխիդ վերև ու ասի. «Ընկեր Մարտիրոս, ինչի՞ց եք բողոքում»։ Գաբրիելի աղջիկ, հլա մի նեղություն քաշի, եկ էստեղ։
Ժասմենը եկավ թեթև-թեթև։ Գիտեր, որ Համազ ամին մի հարց պիտի տա, կամ շատ սովորական, կամ տարօրինակ մի հարց։
- Գաբրիելի աղջիկ, շատ ներողություն, մի հարց եմ տալիս, մենակ չծիծաղես։
- Ինչո՞ւ պիտի ծիծաղեմ,- ծիծաղեց Գաբրիելի աղջիկը։
- Գաբրիելի աղջիկ, էս ինչի՞ցն է, որ ընկեր Մարտիրոս Իսաջանովը քնած վախտը պառավոզի ձեներ է հանում։
Ժասմենը քրքջաց։ Համազ ամին նայեց նրա ճերմակ-ճերմակ ատամներին, կլոր-կլոր ուսերին, երկար-երկար եղունգներին, ներկած հոնքերին, հետո նայեց բաց սրունքներին ու հարցրեց.
- Գաբրիելի աղջիկ, հարցնելն ամոթ չլինի, էդ կեփերդ ինչի՞ ես բաց արել։
Գաբրիելի աղջիկը պիտի ասեր՝ անհարմար է, մեծ մարդ ես, բայց չասաց։ Պիտի կարմրեր, բայց չկարմրեց։ Շրջվեց, ծիծաղելով հեռացավ, և Համազ ամին նույնպես ծիծաղեց։
- Վա՜յ, քո ինչն ասեմ, Մարդի... Ադա, թամամ ցիրկ ես, ցիրկ։
Մարտիրոսն արթնացավ, տրորեց աչքերը, հորանջեց։
- Ի՞նչ ցիրկ, էլի էդ աչքակապները եկե՞լ են։
- Ջանըմ, ի՞նչ աչքակապներ։
- Միտդ չի՞, էն որ թաշկինակը շուռ է տալիս, նայում ես, բան չկա, մեկ էլ շուռ է տալիս, կարմիր-կանաչ թղթեր են թափվում։
- Չէ, էդ չեմ ասում։
- Բա ի՞նչ ես ասում։
- Գաբրիելի աղջիկն էր, եկավ բժշկեց ինձ ու գնաց։ Համա ի՜նչ խռմփացնում էիր, հա՜...
Օրվա այս ժամին Մարտիրոսը պիտի պատմեր իր երազը, պատմեց.
- Մթամ տեսնում եմ՝ մեր Ձորի ջրաղացում հերթ է։ Օղորմած հոգի Մակիչը կանգնել էր ջրաղացի նովի մոտ, ձեռքով էր անում։ Ես եմ, մեր Թարխանն է, Հաբեթանց Ծապին է, Առուստամի Կրիքորն է... Չգիտեմ, դու որտե՞ղ էիր գնացել, դու չկայիր։ Մեկ էլ ինչ տեսնեմ, ջրաղացի քարերը Շաղասարն ի վեր գնում են, ո՜նց են գնում։ Մեր Խեչանի կաղ Հերիքնազն էլ ծիծաղում է, հա, ծիծաղում է... Արսզ-արսզի կնիկը ոնց որ սարսաղվել է։ Չէ, դու չկայիր, քեզ չտեսա... Որտե՞ղ էիր գնացել։
- Շաղասարում խոտ էի հարում։
- Միտս չի, ես քեզ չտեսա։
- Որ տեսնեիր՝ ի՞նչ պիտի անեիր։
- Հե՜չ, խոսք է, էլի, ասում եմ։
Օրվա այս ժամին պիտի սպառվեր ծերունիների զրույցի թեման, որովհետև սոսկալի շոգ է, տանիքների թիթեղները շիկացել, հուրհրատում են, ծառերի ստվերները կծկվել, դարձել են մի բուռ։
Եվ շոգից խեղճացած Մարտիրոսը հորանջեց, լարեց հիշողությունը, հիշեց։
- Հա, Համազ, ցիրկ ասացիր, միտս ընկավ։ Հերու էր, մեր Արմանը տարավ ինձ Բաքու։ Պա՛հ, քաղաք է, հա՜... Սաբունչու վագզալից որ նայում ես, խելքդ գնում է։ Էն Արմենիքենդը որ ասում են, մեր Ստեփանակերտի օխտը չափ կա։ Ի՞նչ էի ասում...
- Ցիրկը...
- Ո՞ր ցիրկ...
- Ցիրկն էլի... Դու չասացիր՝ ցիրկ ասացիր, միտս ընկավ։
- Հա, ճիշտ է։ Ուրեմն Արմանն ինձ տարավ ցիրկ. ցիրկս ո՞րն է, մեր շկոլի օխտը չափ կա։ Մի կնիկ դուրս եկավ՝ պա՛հ, պա՛հ, պա՛հ... Իվանի վարժուհի հարսը նրա կողքին ի՞նչ է։ Էդ կատաղած-կատաղածի կնիկը պարանից կախվել, գնում-գալիս է, գնում-գալիս է... Ախր հագին էլ մի բան չկար՝ դիփ տկլոր։ Ասում եմ՝ այ տղա, Արման, ախր, էսպես ո՞նց կլինի... Ասում է՝ բան չկա, արտիստ է... Հետո ասաց...
Մարտիրոսը մոռացավ, թե հետո ինչ է ասել, Արմանն ինչ է պատասխանել։ Չհիշեց, թե Արմանն ու հարսը հաջորդ օրը ինչի համար վիճեցին, հարսն ինչի համար ամուսնուն ասաց. «Գեղացի եղել ես, գեղացի էլ մնացել ես»։ Արմանը պիտի մի լավ հայհոյեր լեզվանի կնոջը, չհայհոյեց։ Վա՜յ, վա՜յ, Արման, բա դու տղամա՞րդ ես, բա դու նամո՞ւս ունես...
- Է, էդ քաղաքի կնանոցից խելքս բան չի կտրում, Համազ։
- Ո՞ր կնանոցից, ցիրկի՞։
- Դե չէ, ի՜նչ ցիրկ։
- Օպերայի՞։
- Սարսաղվել ես, Համազ, սարսաղվել ես։
Խլուղի փեշը ձիգ տալով, սուրմաները զրնգացնելով, եկավ Նաբաթ ազին, թևերը կանթեց կողքին ու չարացավ.
- Մարդի, օրվա էս ժամին ի՞նչ ես շնթռնել պատի տակ, բա մենք տուն-տեղ չունե՞նք։
Մարտիրոսը ձեռքը ծույլ-ծույլ թափ տվեց.
- Այ ղարաչի, զահլես ի՞նչ ես տանում։ Գնա, գալիս եմ։
- Չէ՛, չէ՛, վեր կաց։
- Պահո՜, կրակն ընկանք, էլի։
Եվ օրվա այս ժամին Համազ ամին անպայման պիտի ծիծաղեր կնոջից վախեցող Մարտիրոսի վրա՝ ծիծաղեց։ Ծիծաղեց, որ սպանի օրը, որ շոգը ծիծաղով խեղդի, ծիծաղեց, որ չձանձրանա, չտխրի...
Եվ որպեսզի չտխրի, հիշեց ընկեր Գրետային, որ ջանի վրա ցրիվ է գալիս, հիշեց Գաբրիելի Ժասմեն անունով աղջկան, որ սրունքները բաց է ման գալիս... Հետո պատկերացրեց կրկեսի մերկ կնոջը՝ Մարտիրոսի կողքին կանգնած ու փռթկացրեց։
- Մարդի, բան չկա, արտիստ է։
Մարտիրոսը գլուխը դանդաղ շրջեց.
- Համազ, քանի գնում, սարսաղվում ես։
Պիտի ուրիշ բան ասեր։ Պիտի ասեր. «Ռուբենի հետ պատը պատին հազար տարվա հարևան ես, Ռուբենը տղին պսակել, քեզ մարդատեղ չի դրել»։
Օրվա այս ժամին մի կիսամերկ երեխա պիտի անցներ փողոցով, որպեսզի Համազ ամին նայեր ու հարցներ. «Այ լակոտ, դու Առուշանենց Մեխակի թոռը չե՞ս... Հա, տեսա՞ ր, ոնց իմացա։ Առուշանենց Մեխակը լավ մարդ էր, օղորմի հոգուն, դու էդ ո՞ւմ ես եկել»։
Հետո փողոցում պիտի տիրեր լռություն, որպեսզի Համազ ամին ամփոփվեր ինքն իր մեջ ու մատների վրա հաշվեր, թե իր հասակակիցներից ով է գնացել և ով է մնացել։ Գնացել են Ասլանենց Գերասիմը, Շիրինանց Խաչին, Զառունց Ակուփը, Ավունց Նեսին, Առուշանանց Մեխակը, Մկրտիչի Մոսին... Մնացել են Մարտիրոսը, Բաբունց Ակուն, Թոխունց Սարգիսը, Աղասունց Արտաշը... Սևունց Ռուբենը դեռ ջահել է, երեկվա երեխան, մի քանի տարի էլ կապրի։ Ռուբենը ցիգան-ցիգանի տղա է, դեռ կապրի...
Օրվա այս ժամին Համազ ամին երկնքում պիտի ամպի կտոր որոներ ու չգտներ։ Պիտի զայրացած նայեր զենիթում կանգնած հրաշեկ գնդին, ձեռքը դներ գլխին ու զայրացած գոչեր.
- Ա՜յ ավազակ, գլուխս թանախաշիլ ես արել, դե եկ լակի։
1971 թ.
No comments:
Post a Comment