Սիրո գորգ՝ փռած հորի բերանին...
Եվ. Եվտուշենկո
Աշնան մթնած երկինքը մանր անձրեւ է մաղում։
Ինձ կանգնեցրին փեսայի կողքին, վառվող մոմը դրին ձեռքիս, ասացին՝ քեզ լուրջ պահիր, քավոր ես։ Իսկ ես իսկապես լուրջ էի. հովհարավոր գլխարկը իջել-ծածկել էր դեմքիս վերին մասը, նախշուն գուլպաները վեր էի քաշել մինչեւ ծնկներս, հագել ռազմաճակատում զոհված քեռուս ոտնամանները, որոնք ոտքերիս այնքան մեծ էին, որ քթերը փալասներ էի խոթել։ Կպչուն ցեխի մեջ ինձ համար դժվար էր քայլել. ձգում, մի կերպ քաշում էի ոտնամաններս եւ ոչ թե քայլում, այլ սողում էի։ Բայց դե հանաք բան չէ, ես քավոր եմ։
Փեսան՝ երկարահասակ, հաղթանդամ տղա էր, ես հազիվ էի հասնում նրա գոտկատեղին։ Նա նայեց ինձ, հոնքերը վեր քաշեց զարմացած, երեւի ուզում էր ասել. «Ա՛յ խոխա, այստեղ քո տեղը չի, ինչի՞ ես ոտնատակ ընկնում», բայց նկատելով ձեռքիս վառվող մոմը, աչքով արեց խաչեղբորն ու ծիծաղեց. «Վա՜յ, ցավդ տանեմ, քավոր ջան, բա ինչի՞ ձեն չես հանում»։
Զուռնան ծկլթաց։ Զուռնաչին ու դամքաշը կարծես մրցման մեջ էին մտել՝ տեսնեն ով կարող է ավելի շատ ուռցնել թշերը եւ չռել աչքերը։ Դհոլչին այնպես էր կոտրատվում, ուսերն այնպես էր եղանակի տակտի հետ շարժում, որ եթե ես քավոր չլինեի, մի կուշտ կծիծաղեի։ Երեւի դամքաշը կամ շատ բարձր էր վերցրել, կամ շատ ցածր. ավագ զուռնաչին բարկացած շրջվեց նրա կողմը, զուռնան հանեց բերանից ու ասաց. «Մի մատ բարձր վերցրու, չե՞ս տեսնում, որ չի բռնում»։
Հարսնահանդեսը ձգվեց փողոցով, եւ փեսան տեսնելով, որ ես ոտքերս հազիվ եմ քարշ տալիս խմորի պես հունցված ցեխի մեջ, ինձ պոկեց գետնից, առավ թեւի տակ ու նորից ծիծաղեց. «Վա՜յ, քավոր ջան, բա ինչի՞ ժամանակին չես ասել, որ քեզ համար ֆրոնտից հատուկ ավտոմեքենա բերեմ»։ Ես կատվի ձագի պես կախվել էի նրա թեւատակից, վառվող մոմը ամուր բռնել, իսկ ականջիս տակ զուռնան ծկլթում էր։
Մենք բարձրացանք քարե աստիճաններով. մի տարեց կին, երեւի հարսի մայրը, համբուրեց փեսային ու խաչեղբորը, նրանց ձեռքից վերցրեց մոմերը, հանգցրեց, ինձ չնկատեց։ Խաչեղբայրը, որ երեւի մինչ այդ մի երկու բաժակ տնկել էր, բարձր ծիծաղեց ու քաշեց գլխարկս.
- Վա՜յ, քավոր ջան, քեզ էլ մարդատեղ չդրեցին, բա դա արդարությո՞ւն է։
Ինձ նստեցրին հարսի կողքին, եւ ես թափանցիկ շղարշի տակ տեսա կավճի պես ճերմակ նրա դեմքն ու ճանաչեցի՝ Մանուշն էր, Մանուկ քեռուս սիրած աղջիկը։ Ուզում էի ինչ-որ բանով գրավել նրա ուշադրությունը, զգուշորեն քաշեցի թեւն ու հարցրի. «Մանուշ, դու ինձ ճանաչո՞ւմ ես, Մանուկն իմ քեռին է»։ Նա բռնեց ձեռքս, շշնջաց կամաց. «Հարկավոր չի, Վաղիկ, հարկավոր չի»։
- Դե, ուրեմն՝ դու Մանուկին չես սիրում,- ասացի եւ հետո հասկացա, որ սխալ եմ թույլ տվել. ապրողներն ինչպե՞ս կարող են սիրել մեռածներին։
- Մանուկին ես սիրում եմ,- նա թեքվեց, շշնջաց ականջիս։- Մանուկին ես չեմ մոռանա։ Ի՞նչ անեմ, այսպես ստացվեց։
- Իսկ դու դրան սիրո՞ւմ ես,- դեմքով ցույց տվեցի փեսային։- Ստից հիվանդացել է, փախել ֆրոնտից։
- Լռի՛ր, պետք չի, Վաղիկ, պետք չի,- նա ուղղակի թախանձում էր, եւ աչքերը լցվել էին արցունքներով, ձայնը դողում էր.- Դու երեխա ես, ոչինչ չես հասկանում։
Հարսանիքը գրեթե ինձ չէր հետաքրքրում, ես ուզում էի նրա՝ Մանուշի հետ զրուցել։ Փեսան նկատեց այդ, թեքվեց մեր կողմը, ոլորեց բեղն ու կատակով մատը թափ տվեց վրաս.
- Տե՛ս, հա՜, քավոր ջան, հարսին գլխից չտանես, թե չէ՝ ես քեզանից խիստ կնեղանամ։
Խաչեղբայրը կարծես դրան էր սպասում, հիմա էլ ինքը սկսեց.
- Քավոր ախպեր, քանի որ հարսանիք է, արի քեզ էլ պսակենք, որ հետագայում մեծ ծախսերի տակ չընկնես։- Ես նրան չպատասխանեցի, բայց նա ձեռք չէր քաշում ինձնից, սկսեց խաղալ հոգուս հետ.- Քավոր ջան, էդ նախշուն գուլպաները ո՞րտեղից ես գտել, չե՞ս տա՝ հագնեմ նկարվեմ, էլի քեզ կտամ։ Մի օրով, ավել չեմ ուզում։
Իսկ հարսանիքը շարունակվում էր, թամադան կենացներ էր առաջարկում, ամեն կենացի վրա զուռնան ծկլթում էր, զրնգում էին բաժակները, ջահել մատուցողուհիները հոլի պես պտտվում էին սեղանների շուրջը։ Ես հանկարծ նկատեցի, որ դամքաշի աջ ձեռքի երեք մատը չկա, նվագում էր երկու մատով։
- Լեզգինկա՜,- գոռաց Հաբունց Մարտունը. նա, որ չորս ամիս առաջ վերադարձել էր ռազմաճակատից՝ մի ոտքով։- Ես լեզգինկա պիտի պարեմ։ Սազանդա՜ր, լեզգինկա՛,- նա հարբած էր, զայրույթից դողում էր, եւ սազանդարը լեզգինկա նվագեց, Մարտունը մի ոտքով սկսեց պարել։ Նա իր կտրած ոտքի վրե՞ժն էր լուծում պատերազմից, թե զարմացնել էր ուզում հարսանքավորներին։
Երկու հոգի բռնեցին նրա թեւերը, եւ Մարտունը սկսեց հայհոյել.
- Լիրբը ինձ չհավանեց, ուրիշի հետ պսակվեց,- նա գրպանից հանեց մի լուսանկար,- տեսե՜ք, ժողովու՜րդ, իր ձեռքովն է գրել՝ հավերժ հիշատակ իմ աննման Մարտունին։ Մինչեւ կյանքիս վերջը քեզ պիտի սպասեմ։ Քո Ռոզա։ Բա ինչի՞ չսպասեց...
Մարտունին դուրս տարան, փեսան գլուխն օրորեց. «Դրան ո՞վ է հրավիրել. պա՛հ, զարմացնում է, մի ոտքով է պարում։ Մաքուր ցիրկ»։
- Քավորի կենացը,- ականջիս հասավ թամադայի ձայնը։- Ո՞րտեղ ես, քավոր, կանգնիր տեսնենք։
Ես չգիտեի՝ նման դեպքերում ինչ են անում. կանգնեցի, ճիշտ կլինի ասել, ցած իջա աթոռից եւ գլուխս հազիվ էր հասնում սեղանին։ Պայթեց ծիծաղը, ինչ-որ մեկն ասաց. «Բարձրացրեք էդ իգիթին, որ սֆաթը լավ տեսնենք»։ Խաչեղբորն էլ երեւի դա էր հարկավոր, բռնեց գոտկատեղիցս, բարձրացրեց ու գոռաց.
- Ժողովու՜րդ, էքստրա, քավորն ուզում է խոսել։
Իսկ ես այնպե՜ս էի ուզում, որ այդ անիծված հարսանիքը շուտ վերջանար... Բայց դա դեռ սկիզբն էր։
Երբ զուռնան նորից ծկլթաց, մի լղար մարդ բաղաձայն ծոր տվեց. «Վայ աման, ադե ջան, տանու՜մ են, հորից-մորից հանու՜մ են...»։ Դրսում արդեն բավականին մութ էր, եւ առաջվա պես մանր անձրեւ էր մաղում։ Ես կախվել էի հարսի թեւից, ոտքերս հազիվ էի քարշ տալիս ցեխակոլոլ փողոցով։ Վառված մոմը ծլծլում էր, թափվում շալվարիս փողքերի եւ գուլպաներիս վրա, ոտնամաններս կորել էին ցեխի մեջ, գլխարկն անգթորեն իջնում ու ծածկում էր դեմքս։ Քաղաքից եկած մի փարթամ կին, կարծեմ փեսայի հորաքույրը, շարունակ փնթփնթում էր։ Նրան ոչ մի բան դուր չէր գալիս.
- Բա սա եղավ հարսանի՞ք... Օրենքով աղջկա ծնողներն ինձ նվեր պիտի տային, չտվեցին։ Հապա քավորին նայեցե՜ք, գլխարկի տակին չի երեւում։ Սա ի՞նչ էթիկա է, երեխային ոտատակ են գցել, թե քավոր ես։ Ախր, սրանից ի՞նչ քավոր։
Ես կյանքում առաջին անգամ էի մասնակցում հարսանիքի, եւ ինձ համար անհասկանալի էր, թե ինչո՞ւ անպայման քավորը ես պիտի լինեմ եւ ոչ թե մի ուրիշը։ Անհասկանալի էր նաեւ հարսի ոտքերի տակ ափսե դնելը։ Հարսնեղբայրը օժիտի համար հարյուր ռուբլի պահանջեց, եւ երբ փեսայի հայրն ասաց. «Հիսուն ռուբլին հերիք է», հարսնեղբայրը բողոքեց. «Մենք ձեզ մաքուր ոսկի ենք տալիս, իսկ դուք ձեր ժանգոտած պղինձը խնայում եք»։
Հարսանիքը շարունակվեց համարյա նույն ծրագրով, ինչպես հարսենց տանը։ Թամադան առաջարկեց խմել երկու ծաղիկների կենացը, դհոլչին այդ կենացը ծաղկեցրեց ձանձրալի ինչ-որ երգով, հետո հերթը նորից հասավ քավորին, նորից խաչեղբայրն ինձ բարձրացրեց գետնից ու բղավեց. «Ժողովո՜ւրդ, էքստրա, քավորը...»։ Ո՛չ, չասաց քավորն ուզում է խոսել, այլ ուղղակի, անամոթաբար՝ «քավորի չիշիկը գալիս է»։ Այդ զավզակը գինին թափել էր տաբատիս։ Ամոթից դեմքս վառվում էր, եւ ես չիմացա ինչպես ճանկեցի գինու բաժակը, պարունակությունը թափով նետեցի նրա դեմքին ու ճչացի.
- Ես չեմ ուզում քավոր լինել, ինձ հարկավոր չէ ձեր հարսանիքը... Դուք վատ մարդիկ եք... Մանուշն իմ Մանուկ քեռու սիրած աղջիկն է...
Ես խելակորույս դուրս նետվեցի հարսանքատնից, մի կին չարացած շպրտեց. «Դրան նայեցե՛ք, մի թիզ չկա, բայց հարսանիք է խանգարում. ախր, ինչո՞ւ են դրան այդքան խմեցրել»։
Չգիտեի շուրջս ինչ էր կատարվում, դրսում մութ էր, ականջիս ձայն հասավ.
- Վաղիկ, ցավդ տանեմ, կանգնիր, բան եմ ասում։
Մանուշն էր, մոտեցավ, բռնեց թեւս, թաշկինակով մաքրեց արցունքներս, ասաց թախանձանքով.
- Գնանք, ցավդ տանեմ, գնանք։
- Չեմ ուզում,- գոչեցի,- չեմ ուզում։
- Ամո՛թ է, ցավդ տանեմ... ես ի՞նչ մեղավոր եմ, ես ի՞նչ մեղք ունեմ...
Նա ինձ ներս տարավ՝ ի ցույց ամենքի, ու դարձավ հարսանքավորներին.
- Ախր, ինչի՞ համար, այս անմեղ երեխան ձեզ ի՞նչ է արել...
Ես լալիս էի, արցունքներս հոսում էին անվերջ։ Խաչեղբայրն ու փեսան կախել էին գլուխները, կտրվել էր զուռնայի ծկլթոցը, թամադան ինձ համար սփոփանքի խոսքեր էր որոնում եւ կարծես գտավ.
- Բան չկա, տղա ջան, կատակ էր, էլի, կմեծանաս՝ կմոռանաս։
Բաներ կան, որ ամբողջ կյանքում հնարավոր չէ մոռանալ։
Վիրավորված անմեղությունը սուր հիշողություն ունի։
1978 թ.
No comments:
Post a Comment