Երևի աշխարհի ոչ մի գյուղում այնքան հովեկներ չեն լինում, որքան՝ Քարաշենում։ Երևի աշխարհի ոչ մի գյուղում հովեկներին այնքան չեն հայհոյում, որքան՝ Քարաշենում։ Եվ երևի աշխարհի ոչ մի գյուղում հովեկներին այնքան չեն սպասում, որքան՝ Քարաշենում։
Անկախ այն բանից, թե իրենց հայհոյում են կամ չեն հայհոյում, սիրում են կամ չեն սիրում, սպասում են կամ չեն սպասում, հովեկներն ամեն ամառ գալիս են ու գալիս են։ Դրանք մեծամասամբ նախկին քարաշենցիներ են, քարաշենցու տղաներ ու աղջիկներ, փեսաներ ու հարսներ, թոռներ ու ծոռներ, որոնցից շատերը գյուղում ազդեցիկ երևալու համար շլյապա են կրում և իրար հետ խոսում ռուսերեն։ Եթե ֆրանսերեն իմանան, կխոսեն նաև ֆրանսերեն։ Գալիս են զուգված-զարդարված, իրենց բարեկամների ու ազգակիցների գիրկը նետվում, լալիս ու ծիծաղում, տխրում ու ուրախանում։ Ավելի փոքրերը, որ ծնվել են քաղաքում և քարաշենցի են հեռակա կարգով, զարմանում են՝ թութը, մոշը, մորին ձրի են, համարյա ձրի են տանձն ու խնձորը, վարունգն ու պոմիդորը, հոնն ու դեղձը, իսկ կինոն ու համերգը՝ կոլտնտեսության հաշվին։ Զարմանում են նաև, որ իրենց ծնողները այս հրաշք աշխարհը թողել, ապրում են քաղաքում, ուր ամեն ինչ փողով է։ Այդ ամենը վայելելուց հետո, շան լակոտներն այնքան են երես առնում, որ կախվում են Պետունց Անդրու սայլից՝ վարունգ, ծիրան, դեղձ, պոմիդոր թռցնում։ Անդրին երեսառածներին փախցնելու նպատակով ճիպոտը թափահարում է ու հայհոյում։ Այնքան թունդ է հայհոյում, այնքան պատկերավոր, որ Սալբունց Մարկոսի հարսը երեսը շուռ է տալիս, քիթը ծռմռում։
- Բեզսովեստնի, ռազվե տակ մոժնո՞։
- Մոժնո-մոժնո,- պատասխանում է Պետունց Անդրին ու տրտնջում,- ի՜նչ աներես մարդիկ են էս դաչնիկները։ Կաթը տալիս ես, մածուն են ուզում, մածունը տալիս ես, պանիր են ուզում... Կաթը սերուցքով են ուզում, պանիրը՝ յուղալի, մածունը՝ սալ-սալ։ Դեռ ասում են՝ ձուն էլ փոքր է։ Ձու ածողը հավն է, թուխս նստողը, ճուտ հանողը հավն է, ես մե՞ղք ունեմ։
- Ամա՜ն, էս դաչնիկները, էս դաչնիկնե՜րը,- բողոքում է բաղվանչի Գիրիշը,- լավ է մեր թթենու վրա կարկուտ գա, քան դաչնիկ։
Մինչև ուշ երեկո Կարապետի աղբյուրի մոտ թշշում է խորովածը, թռչում են շշերի խցանները, գլխատված հավերը թպրտում են, դուդուկը հեկեկում է։ Քելունց Տիգրանը գինու շիշը դրել գլխին, պարում է։ Պարում է շախով-շուխով, որովհետև տրամադրությունը բարձր է. տղան՝ Օնիկը, քաղաքում ռեստորանի դիրեկտոր է, հարսը՝ գլավբուխ, խնամին՝ գնդառանցքակալների գործարանի դիրեկտոր։ Պարում է, որովհետև հայրենի գյուղումն է, հայրենի հանդում, ոտի տակ հող կա։ Տիգրանը պարելով մոտենում է Անդրուն, զոռով իջեցնում սայլից ու նստեցնում իր կողքին։ Օնիկը փայլեցնում է ոսկե ատամնաշարը։
- Վա՜յ, Անդրի քեռի, ինչ լավ ես արել, որ եկել ես։ Հայրիկ, Անդրի քեռու բաժակը կոնյակ լցրու։ Հինգ աստղանոցից լցրու։
Անդրու համար հինգ աստղանոցը նույնն է, ինչ երեք աստղանոցը։ Քաղցր-մեղցր խմիչք է, երևի կանանց համար է։ Շամպայնն էլ չի հավանում, գարեջուրն էլ։ Տիգրանը աշխարհում շատ բան տեսած մարդու տոնով ծիծաղում է, բայց նրա ծիծաղը մի տեսակ անբնական է։ Ուզում է ցույց տալ, որ ուրախ է։
- Անդրի, պիվա խմիր, պիվա խմիր, թող ջանդ գա։
- Տեսնում եմ, յուղերդ ծլծլում են,- խայթում է Անդրին։- Արա՜, էդ չե՞ս, դատարկ բոստանի չոր-չափար։ Ի՜նչ է, էդ քաղաքներում հա՞ց չեն տալիս, որ ուտես։ Կենա՛ցդ, պարզերես լինենք։
- Սաղ լինես, Անդրի, շնորհակալ եմ։
Տիկին Ռոզիկը, որ ծնվել ու հասակ է առել քաղաքում, և հիմա զարմանում է, թե մարդիկ ինչպես են ապրում գյուղում, այս սարերի ու ձորերի մեջ, վիզը երկարում փքված հնդկահավի նման, կանչում է.
- Կառինե՜...
Թփուտների ետևից դուրս է նետվում նրա փոքրիկ տղան։
- Մամ, Կարինեն գետում լողանում է։
- Ո՞ւմ հետ է լողանում,- հերսոտվում է Ռոզիկը։
- Արարատի։
- Ի՞նչ Առառատ։
- Արարատ, Արարատ, պուրուժինի կարավաթ,- ծիծաղում է տղան։
- Քեզ եմ հարցնում՝ ի՞նչ Առառատ։
- Տրակտորիստ Արարատը, էլի, էն որ ամեն օր մորի է բերում Կարինեի համար։ Կավալեր է բռնել։
Տիկին Ռոզիկը նայում է ամուսնուն, տեղում անհանգիստ մի շարժում կատարում և նորից կանչում.
- Կառինե՜...
Ձայնն այնպես խեղդված է, կարծես շշի բերանից է դուրս գալիս։ Իսկ Կարինեն ձորում այնպես է ծիծաղում, որ թվում է այս կոնյակը, գինին, խորովածը, գարեջուրը իր համար նշանակություն չունեն։
Անդրին ուզում է բարձրանալ տեղից, Տիգրանը չի թողնում։ Անդրին նայում է սայլի կողմը։ Տիգրանը ձեռքը թափ է տալիս։
- Չէ՛, չէ՛, ինձ թաղես, Անդրի, չեմ թողնի։ Վերցրու բաժակը։ Հիմա խմենք ազնիվ աշխատավորի կենացը։
- Տիկո, դու է՞լ ես ազնիվ աշխատավոր։
- Բա ի՞նչ ես կարծում։
- Տղադ է՞լ։
- Տղաս էլ։
- Հարսդ է՞լ։
- Հարսս էլ։ Տնով-տեղով։
- Բա ազնիվ աշխատավորին էսքան փող որտեղի՞ց։
- Ի՞նչ փող,- չհասկանալուն է տալիս Տիգրանը։- Փողն այստեղ ի՞նչ գործ ունի։
- Էս գինին, օղին, կոնյակը, շանփայը...
- Շանփայ չի, շամպայն է։
- Թող էդպես լինի։ Պիվան, հավերը, խորովածը, պանիրը... էս մեկն ի՞նչ է։
- Չոռնի իկրա։
- Չոռնի իկրան, յուղը, կալբասը, հացը երկնքի՞ց են թափվել։ Փող եք տվել, չէ՞։
Տիգրանը չի պատասխանում։ Դուդուկը հեկեկում է. «Ախ, իմ ճամփեն մոլոր գնաց», և նա միտն է գցում Շաղասարի հունձը, Կաղնուտի անտառը, Դովթալաբ խութի կաքավների երգը, Դերունց ձորի միրհավերի կանչն ու փռռոցը... Աչքերն արցունքոտվում են, ճակատի երակները ուռչում...
- Տիկո, էնտեղ գործիդ անունն ի՞նչ է։
- Մագազինի վրա պահակ եմ,- կծկվում է Տիգրանը։
- Խի էստեղ չե՞ս կարող պահակ կանգնել։
- Ինչի՞ վրա։
- Այգիների վրա, արտերի վրա, բանջարանոցների, պահեստի վրա։ Ասում ես՝ տնե՞ր եք ստացել։
- Հա, վեցերորդ հարկում։
- Շա՛տ է բարձր, քեզ համար դժվար կլինի։
* * *
Ձորից դուրս է գալիս Կարինեն։ Մազերը թաց են, շորերը թրջվել, կպել են մարմնին, աչքերը ծիծաղում են։ Մայրն աչք-ունքով ինչ որ բան է ուզում հասկացնել, ուշադրություն չի դարձնում, սփռոցից մի կտոր հաց է վերցնում, վազում նորից դեպի ձորը։
- Կառինե՜,- կանչում է տիկին Ռոզիկը ու նորից հերսոտվում,- նիգադայ տի, նախալ տի...
Կարինեն չի պատասխանում, իսկ դուդուկը հեկեկում է, մղկտում, մղկտացնում Տիգրանին։ Արցունքի կաթիլը կախվում է բեղի ծայրից, ընկնում բաժակի մեջ։ Խանութի վրա պահակ է, ամիսը յոթանասուն ռուբլի աշխատավարձ է ստանում, հազար ռուբլու մրսում։
- Հողը քաշում է, Անդրի, քաշում է։
- Կքաշի՜,- հառաչում է Անդրին,- հողը նրա համար է, որ քաշի։
- Եկող ամռանը կգամ ու կմնամ։ Պառավն էլ քաղաքի օդն ու ջուրը չի վերցնում, ասում է՝ գնանք գյուղ։ Դու էլ աչքդ մեր տան վրա պահիր։ Էսքան բան։
- Միտքդ փոխե՞լ ես։
- Միտքս նոր չեմ փոխում։
* * *
Սայլը ճլվստալով մոտեցավ գյուղին։ Եզները թեքվեցին դեպի աղբյուրը և փնչացնելով ընկան ջրի վրա։ Անդրին նայեց խշշացող ընկուզենու տակ քիթ-քթի դրած զույգին։ Աղջիկը կանգնել էր ծառի դուրս պրծած հաստ արմատի վրա, և կարճ շրջազգեստը չէր հասնում ծնկներին։ Տղան թևը գցեց նրա ուսով, մյուս թևով գրկեց նրա մեջքը, բարձրացրեց ու նստեցրեց ծառի թեքված ճյուղին։ «Ապրես, հալալ լինի,- Անդրին մտքում ծիծաղեց,- անիծվածն ի՜նչ էլ սիրուն է, ոնց որ հնդուշկա Ռոզիկի աղջիկը չլինի»։
- Կառինե՜,- դիմացի տան պատուհանից վիզը երկարեց տիկին Ռոզիկը։
Կարինեն ծիծաղեց բարձր ու զնգուն։
- Կառինե՜, իդի դամո՜յ։
- Դե լավ, էլի, մամ։
- Քեզ ասում եմ՝ իդի դամոյ։
Ռոզիկը գլուխը քաշեց հաստ ուսերի մեջ, շրխկոցով փակեց պատուհանը։
Արարատը տուն եկավ ուշ երեկոյան, ընկավ դես ու դեն. կերակուրը վաղուց էր սառել, թեյը թշշացել, թափվել էր, կրակը հանգցրել։ Մի կտոր հաց ու պանիր վերցրեց և դրանով էլ բավականացավ։
- Էլի ժողո՞վ էր,- մահճակալը ճռճռացրեց Անդրին։
- Ժողով էր,- աթոռը ճռճռացրեց Արարատը։
- Էլի քննադատե՞լ ես։
- Մի քիչ։
- Ինչո՞ւ մի քիչ։
- Որ մի քիչ էլ վաղվա համար մնա։
- Բա լավ, ամեն օր ժողո՞վ կլինի։
- Կլինի, ապեր։
Անդրին ավելի պինդ ճռճռացրեց մահճակալը։ Մթամ ես էլ եմ իմ ժամանակին մեծերին նեղը լծել։ Մթամ զուր ես պոչդ խոր թաղում, տեսել եմ, գիտեմ։
- Արարատ, էն աղջիկն ո՞վ էր։
- Ի՞նչ աղջիկ։
- Էն էլի, էն։
- Ախր ո՞րը, է՜...
- «Կառինե, իդի դամո՜յ»։ Քելունց Տիգրանի թոռը։ Հերը ռեստորանի վրա դիրեկտոր է, մերը՝ գլավբուխ։ Որ ծառից ընկնի ոտը ջարդի, ի՞նչ պատասխան ես տալու տիկին Ռոզիկին։
Առավոտյան տիկին Ռոզիկը գլուխը հանեց պատուհանից, կանչեց.
- Կառինե՜...
Կարինեն էլ իր գլուխը հանեց Արարատի տրակտորի խցիկից, գլխաշորը թափահարեց։ Օնիկը վառեց գլանակը, նայեց տրակտորի ետևից։ Տրակտորը, բուռ-բուռ ծուխ շպրտելով, սողաց ճանապարհով։
- Էլ Քարաշեն չենք գա, ուժե նադայել,- ծվծվաց տիկին Ռոզիկը։- Ես ո՜ւր, Քարաշենը ո՜ւր։ Դրան նայեցե՜ք, տրակտորիստի ետևից է ընկել։
- Դե լավ, հերիք է,- բարկացավ Օնիկը,- առավոտից մինչև երեկո՝ Կառինե՜, Կառինե՜։ Գլուխս տարար քո Կառինեով։
- Կարիք չկա,- միջամտեց Տիգրանը,- մարդիկ կլսեն ու վատ բան կմտածեն։ Արարատը մեր Անդրու թոռն է։ Հերը լավ մարդ է, ինքն էլ լավ տղա է, գյուղի աչքը։
- Պադումայե՜շ, գյուղի աչքը...
Հարսն այնպես նայեց Տիգրանին, որ վերջինս կախեց գլուխը և ոտը սկսեց գետնին քսել։
* * *
Ամռան վերջերին Անդրին պատահաբար մտավ Արարատի սենյակը, նկատեց մահճակալի վերից կախած աղջկա լուսանկարը։
- Էս էն ժողովի աղջի՞կն է։
Արարատն ուռցրեց թշերը, բայց չծիծաղեց։ Չասաց՝ սուտ է, ժողով չի եղել։ Չասաց՝ ոչ ոքի չեմ քննադատել։ Չասաց՝ դու էլ գիտես, որ սուտ է... Խոսք էր, թռավ բերանից։
- Էդ ո՞ր ժողովի մասին ես խոսում։
- «Կարինե՜, իդի դամոյ»։
- Հա, Կարինեն,- ծիծաղեց։
- Գնա՞ց։
- Գնաց։
- Հետո՞։
- Էլի կգա։
- Բա որ չգա՞։
- Կգա... Տիգրան քեռու հետ։ Խոսք է տվել։
Զարմանալի բան, Պետունց Անդրին երևի կյանքում առաջին անգամ հովեկների մասին վատ բան չասաց։ Նա միայն կուզեր, որ աշունն էլ շուտ անցնի, ձմեռն էլ, գարունն էլ։ Հետո հիշեց դուդուկի սրտաճմլիկ «Ախ, իմ ճամփեն մոլոր գնաց»-ը, հիշեց Տիգրանին, որ հիմա պահակ է խանութի վրա, ամիսը յոթանասուն ռուբլի աշխատավարձ է ստանում, հազար ռուբլու մրսում։
Եվ ամբողջ գիշեր նա մտածում էր Տիգրանի մասին։ Տիգրանը հողի մարդ է, բայց ապրում է քաղաքում և հայրենի գյուղին կարոտում է վեցերորդ հարկից։
1968 թ.
No comments:
Post a Comment