ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԴԱՍԻՆ

ՄՈՑԱՐՏԻ ՄԱՀԸ

Սրինգը ճչաց ու զնգաց ծնծղան,
Ջութակն հեկեկաց արծաթ արցունքով,
Ամբողջ կոկորդով շեփորը ճղղաց,
Գալարափողը փնթփնթաց դժգոհ։
Լռեց ֆլեյտան՝ կոկորդում արցունք
Եվ թավջութակը հառաչեց երկար.
Գալարվեց հողմը դատարկ փողոցում...
Վոլֆգանգ Ամադեյ Մոցարտը չկա։



ԲՈԼՈՐԻՑ ԲԱՐՁՐ

Հաղթահասակ էր Մյուրատն Հովակիմ,
Մազերը գանգուր, աչքերը լազուր,
Երբ Նապոլեոնը կանգնում էր կողքին,
Հազիվ էր նրա ուսերին հասնում։

Եվ Բոնապարտը նեղվում էր մտքում՝
Մյուրատն իրենից ո՞նց բարձր լինի,-
Միշտ որոնում ու մի քար էր գտնում,
Հպարտ, փառահեղ կանգնում էր քարին։

Ահա մի անգամ Մոդենայի տակ,
Երբ Նապոլեոնը կանգնած էր քարին -
Գալիս է հեռվից ինչ որ սուրհանդակ,
Հարցնում՝ կայսրն ո՞վ է ձեզանից։

Մարշալ Մյուրատը իբր չի լսում,
Եկվորը կրկնում է իր հարցը նորից,
Եվ Մյուրատն այստեղ ժպտում է, ասում.
- Նա, որ բարձր է կանգնած բոլորից։



ՊԱՏԿԵՐ

Հռոմն էր վառվում։ Նայեց բարձունքից
Կայսր Ներոնը վառվող Հռոմին
Եվ աղաղակեց զվարթ, ցնծագին.
- Օ՜, հիասքանչ պատկեր է սա մի։
- Իրավ, նայեցե՛ք, ո՜վ ազնիվ այրեր,-
Գոչեց այլայլված սենատոր մի ծեր,-
Այսքան հիասքանչ, գեղեցիկ պատկեր
Կարող է միայն կայսրը ստեղծել։



ՊԱՏԱՍԽԱՆ

Պուշկինին ասաց մի պալատական.
- Վերջապես գոհ է ձեզնից մեր արքան,
Կարող եմ ասել, տիրակալը մեր՝
Ձեր նոր պոեմը շատ է հավանել։
Եվ պատասխանեց Պուշկինը այսպես.
- Մեր թագավորին ճանաչում եմ ես.
Այդ օրը, անշուշտ, կամ շատ է կոնծել,
Կամ էլ կարդացել ու չի հասկացել։



ԲԱԹՈՒ ԽԱՆ

Մեծ ավազակ էր ու մեծ սրիկա
Այս Բաթու խանը խորամանկ ու նենգ,
Ինչ երկրներ էլ նվաճում էր նա,
Թողնում էր մի հետք։
Բճեր էր թողնում օտար կանանցից,
Իր նման ճարպիկ, նեղաչք աղվեսներ,
Հրաման արձակում երեք տարի անց.
- Գնանք հավաքենք զավակներին մեր։
Հրով ու սրով գալիս են ջարդում,
Թալանում, վառում ու անում գերի,
Մեղքը ջարդվողի վրա են բարդում.
- Դուք ո՞նց գողացաք մեր զավակներին։
Բճերի մայրերն ի՞նչ պատասխան տան,
Նամուսի հարց է, դժվար է բանը։

Մեծ զորավար էր ու մեծ սրիկա
Խորամանկ ու նենգ այս Բաթու խանը։
1985 թ.



ԴԻՈԳԵՆԵՍ

Նա շատ քիչ բան էր աշխարհից ուզում՝
Թեկուզ դեն նետած տակառ մի դատարկ.
Որ անձրևներին չթրջվի դրսում,
Տոթին չվառվի բարկ արևի տակ։
Իսկ ինչո՞վ է վատ՝ տակառում քնել,
Ինչպես խրճիթում՝
հանգիստ,
փառավոր,
Երբ կարելի է բռով ջուր խմել,
Ավելորդ թասը ո՞ւմ է հարկավոր։
Մեծ փիլիսոփան այսպես էր ապրում
Ու բավարարվում աստծո տվածով,
Ոչ ոքի առջև գլուխ չէր ծռում,
Դռներ չէր ծեծում անձնական հարցով։
Մեծավորներին նա չէր դրվատում,
Կանանց ետևից նա քարշ չէր գալիս,
Մի կտոր չոր հաց, բուռ ոսպ էր ուտում,
Խեղճերին ձրի խորհուրդներ տալիս։
Իսկ ի՞նչ էր ուզում նա ապացուցել
Տեր ու ստրուկի իր դժվար դարում,-
Որ խելոք միտքը կարող է նաև
Ծնվել մի ինչ որ լքված տակառում։
1984 թ.



ՊԱԳԱՆԻՆԻ ԵՎ ՊՐՈՄԵԹԵՎՍ

Ճակատագրի ի՜նչ նմանություն
Պագանինիի և Պրոմեթևսի,
Մեկը կրակ էր պարգևում մարդուն
Ու արժանանում զայրույթին Զևսի,
Մյուսն անմահ հնչյուններ կորզել
Եվ իր ջութակով աշխարհն էր ցնցում,
Մեկն առասպելի անգո հերոս էր,
Մյուսն հասարակ մի մահկանացու,
Մեկին աստված է բիրտ ժայռին գամել
Անարդարության շղթաներով ձույլ,
Մյուսին նախանձ միջակությունն էր
Գիշեր ու ցերեկ անվերջ հալածում։
Եվ նույնն էր տենչը երկուսի սրտում՝
Ծառայել մարդուն խղճով անբասիր.
Ճակատագրի ի՜նչ նմանություն
Պագանինիի և Պրոմեթևսի։
1984 թ.



ԴՈՆ ԿԻԽՈՏ

Դեմս կանգնել ես ահա դու նորից՝
Քո ասպետական կեցվածքով տոչոր,
Ռոսինանտով քո, որ ընկել հալից,
Բայց դեռ վարգում է դարերի միջով։
Հուզված ես, գիտեմ, գուցեև դժգոհ,
Որ քո դարն այդպես էլ չհասկացավ
Եվ չգնահատեց սխրանքները քո,
Չձոնեց փառքիդ մարմարե արձան։
Սակայն փառք էիր դու տենչում մի՞թե,
Հարկավո՞ր էր քեզ բեռը այդ հետին,
Երբ սուրում էիր հողմաղացի դեմ՝
Ազնիվ մղումով խիզախ ասպետի։
Ընդդիմանալով ծաղրուծանակին,
Արհամարհելով հեգնանքը այրող,
Դու փորձում էիր ետ բերել կրկին
Դարն հանդուգների... նիզակիդ ծայրով։
Այս արևի տակ ո՞ր խելագարն է
Եղել քեզ նման այդքան հանճարեղ,
Ո՞ր ցնորվածը, ո՞ր մտագարն է
Աշխարհին այդքան ծիծաղ պարգևել։
Օ՜, Լամանչեցի փառապանծ ձախորդ,
Տխուր պատկերի ասպետ դու տոկուն,
Իսկ մի՞թե հեշտ է լինել Դոն Կիխոտ,
Ապրել խելագար, մեռնել իմաստուն։
Երեք դար ու կես զրահը հագին
Քայլել հավերժի ճամփեքով խոտոր,
Սանչո Պանսային արած զինակիր
Եվ հալից ընկած մի Ռոսինանտով։
1984 թ.



ԷՎՐԻԿԱ

Նա մտամփոփ էր, երբ բաղնիք մտավ,
Ցրված մի տեսակ, հենց իրեն հատուկ,
Ո՞ւր է օճառը։ Այստեղ է՝ գտավ,
Իսկ որտեղի՞ց է ցուրտ ջուրը կաթում։
Նոր տոգան էլի տանն է մնացել,
Բա ո՞ւր են խցկել գուլպաները նոր։
Էհ, ծառա Հեկոն շատ է ծերացել,
Հանգստանալ է նրան հարկավոր։
Չէ, այսօր պետք է լողանալ մի քիչ
Եվ շոգեհարվել, ինչպես որ հարկն է,
Մարմինը շատ է գոլ ջրի ծարավ,
Խոսք չկա, պիտի պահանջը հարգել։-
Եվ թասը լցրեց նա բերնեբերան,
Բռնեց զույգ ձեռքով, գլխին շուռ տվեց,
Ճերմակ ամպի պես գոլորշին ելավ,
Մեղմիկ ու թեթև բաղնիքում ցրվեց։

Թո՛ւհ, օճառն էլի թասի մեջ ընկավ,
Ավելորդ ջուրը հոսեց կողերից։
Նստեց ծալպատիկ ու նայեց երկար,
Թասի մեջ սուզեց օճառը նորից.
Կրկնեց նույն բանը մի քանի անգամ
Ու մատը դրեց օճառված քունքին։
Մենակ էր, կողքին ուրիշ մարդ չկար,
Վերուվար արեց նժարներն հոնքի
Եվ ցատկեց տեղից մերկ, առանց տոգա,
Նետեց իրեն բակ, գոռաց՝
Էվրիկա...

Ինչ որ դուռ բացվեց, ինչ որ մեկն ասաց՝
Մեր գիտնականը ցնդել է, աստված։
Ինչ որ մի լակոտ փողոցում ճչաց.
- Արքիմեդը մե՜րկ ու քամակը բա՜ց։-
Մի պառավ կնիկ դեմքը շուռ տվեց՝
Այդ անամոթին պետք է մի լավ ծեծ...
Բաղնիքի տերը՝ Աթոս Արգետին,
Որ շատ էր հարգում մեծ Արքիմեդին,
Քաշեց տարավ ներս և ասաց.
- Իմ տեր,
Խնդրում եմ, ասա, այդ ի՞նչ ես գտել։
Թե Արքիմեդը ինչ պատասխանեց,
Այդ պատասխանից բաղնիքի տերը
Ինչ գլուխ հանեց -
Դա կլինի մի երկար պատմություն։
Թող Արքիմեդը գնա իրենց տուն,
Հագնի նոր տոգան,
Հագնի նոր գուլպան...

Իսկ մենք զավակը լինենք մեր դարի,
Տիրոջ աչքերով նայենք աշխարհին,
Սիրող որդու պես մենք գրկենք նրան,
Մահվան զենքերից մենք փրկենք նրան,
Պահենք, պաշտպանենք գունդն այս արևկա,
Գտնենք, նոր միայն գոչենք՝ էվրիկա...



* * *
Երբ Բրունոյին առան կալանքի,
Վենետիկում ջինջ արև էր, գարուն,
Բակում ջնար էր նվագում մի կին
Եվ երկրագունդն իր պտույտն էր անում։

Երբ Բրունոյին նետեցին զնդան,
Երկինքը մութ էր, անձրև էր մաղում,
Խշշում էր նոճին բարձրակատար
Եվ երկրագունդն իր աղունն էր աղում։

Երբ Բրունոյին տարան քննության,
Մոմի թույլ լույսն էր խուցում թրթռում,
Եվ վերջանում էր կարճ օրը ձմռան,
Երկիրն արևի շուրջն էր պտտվում։

Երբ Բրունոյին մեղադրեցին,
Աստված հաճույքով իր փորն էր քորում,
Եվ վրնջում էր փողոցում մի ձի,
Երկիրն առանցքի շուրջն էր բոլորում։

Երբ Բրունոյի դատավճիռն էր
Կարդում ճիզվիտը հրապարակում,
Քամին երկնքից ամպերը ցրել,
Երկիրն իր պտույտն էր շարունակում։

Երբ Բրունոյին ձգեցին խարույկ՝
Անվանարկելով անհավատ ու պիղծ,
Հազար վեց հարյուր թիվն էր աշխարհում
Եվ պտտվում էր երկիրը նորից։

Երբ Բրունոյի մոխիրը դեռ տաք -
Հավաքել էին ու տվել քամուն,
Կղեմոս պապի թույլ ոտքերի տակ
Հողագունդը իր պտույտն էր անում,

Բակում ջնար էր նվագում մի կին,
Գալիլեյն արդեն դարձել էր հանճար,
Եվ պտտվում էր Նոլացու ոգին
Հողագնդի հետ հավետ անվախճան։

Եվ ծնվում էին նոր Բրունոներ՝
Ընդդեմ չարագույժ խավար ու մութի,
Որ Երկիր կոչվող մոլորակը մեր
Միայն արևի շուրջը պտտվի։
1984 թ.



ԹԱԳԱՎՈՐՆԵՐԻՆ՝ ԿԱԽԱՂԱՆ

                 Կարծես կրծքիս տակ մակընթացում է 
                             ծովը տեղահան.
                 Թագավորներին դեպի կախաղան։                                  
                      Շանդոր ՊԵՏԵՖԻ

Սպան հարբած էր, դժվար էր քայլում,
Թեթև գինով էր սերժանտ Կոբերան,
Թեկուզ երգից բան չէին հասկանում,
Բայց գոռում էին դառած մի բերան.
- Թագավորներին դեպի կախաղան։
Երգը լսել են ինչ որ պանդոկում,
Երգում էր մաջար քարտաշի տղան,
Հռհռում էին ու աղաղակում.
- Գրողը տանի, ճի՛շտ է, կախաղա՛ն։

Եվ նրանք մտան լքված մի պարտեզ,
Մի մարդ էր ընկած թփի տակ վարդի,
Բայց ոչ, մեռած չէր, շարժվում էր կարծես,
Շշնջում կամաց՝ օգնեցե՜ք, մարդիկ։
Կողքին ընկած էր դեղնակազմ մի գիրք,
Ճակատին գրած՝ Շանդոր Պետեֆի։

Հռհռաց սպան.
- Է՛յ, սերժանտ Քիքի,
Այս մարդն ինչո՞ւ է պառկել իր քեֆին։
Ու կրակեց նա ատրճանակից,
Մռլտաց.
- Առ քեզ, հեղափոխական.
Այս մաջարները զզվեցրին ինձ...
Բայց սա մերոնցից չլինի հանկարծ։
- Ոչ, մերոնցից չէ,- սերժանտը ասաց,-
Խռովարար է, հերոս է տղան,-
Հետո քթի տակ նա երգեց կամաց.
- Թագավորներին դեպի կախաղան։

Սպան հարբած էր, տգետ ու ցանցառ,
Սերժանտը բութ էր, սակայն կյանքից գոհ,
Այդ տականքները արդյոք հասկացա՞ն
Ո՞ւմ են սպանել օրը ցերեկով։
Մեծ ու բոցաշունչ պոետի հունգար,
Որ հավասար էր անգամ Պուշկինին,
Եվ բռնության դեմ ելավ ինքնակամ,
Մարտակոչ նետեց աշխարհի դեմ հին։
Նա բարձր պահած դրոշը բոսոր՝
Բարիկադներում կանգնեց անվարան
Ու ձայնը նրա ղողանջեց հզոր.
- Թագավորներին դեպի կախաղան։



ՀԱՆՆԻԲԱԼ

Կարթագենն ընկավ, և Հաննիբալը
Փախավ հեռավոր ու անհայտ ափեր,
Այո, հիրավի մեծ է աշխարհը,
Բայց նա տեղ չուներ, որ իր ձին կապեր։
Եվ փնտրում էին հոռոմներն անգետ,
Որոնում էին հետքերը նրա,
Ի՜նչ գիտես, մեկ էլ նոր զորք հավաքեց,
Նորից հարձակվեց Հռոմի վրա։
Եվ Հաննիբալը գտավ վերջապես
Մի խաղաղ անկյուն աշխարհի ծայրին,
Նոր տուն կառուցեց, այգի ու պարտեզ,
Ստրուկներ վարձեց, առավ ջահել կին։
Այդպես ապրում էր զորապետը մեծ՝
Աշխարհի ծայրին, իր իսկ հարկի տակ,
Մեկ էլ չգիտես որտեղից հայտնվեց
Իր հին թշնամին՝ սենատոր Կատոնն։
Եվ Հաննիբալի որդուն նա գրկեց,
Գանգուր մազերը շոյեց հայրաբար.-
- Անունդ ի՞նչ է, տղաս,- հարցրեց,-
Եվ պատասխանեց տղան.
- Հաննիբալ։
Ծեր սենատորը գունատվեց հանկարծ,
Դողաց ողջ մարմնով, գոռաց շնչահեղձ.
- Մի Հաննիբալը քի՞չ էր, ո՜վ աստված,
Մի Հաննիբալ էլ աշխարհում ծնվեց։



ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՆԵՐԸ

Բանաստեղծներին ի՜նչ կյանք է տրված՝
Տառապանքներով ապրել ու երգել,
Զգալով սակայն, որ բախտն անկասկած
Իրենցից վաղուց երես է թեքել։
Ի՞նչ երջանկություն և ի՞նչ փառքի տենչ,
Այդպիսի փառքը ո՞ւմ է հարկավոր,
Երբ սուր փշեր կան դափնիների մեջ,
Թույնով թաթախված խոսքեր նենգավոր։
Արքունիքում տոն եղավ պարզապես
Եվ ամենից շատ ցնծաց ինքն՝ արքան,
Նվագախումբը վալս թնդացրեց,
Երբ մենամարտում Պուշկինը ընկավ։

Իսկ Ռուսաստանում այդ ո՞վ չգիտեր,
Թե ինչու զոհվեց իր ազնիվ որդին...
Երբ Պուշկինն ընկավ, Մարտինովն արդեն
Նշան էր բռնել մի այլ պոետի։
Նշան էր բռնել, ձեռքը չէր դողում
Եվ չէր կասկածում՝ վրիպի հանկարծ,
Իսկ Լերմոնտովին հայտնի էր վաղուց
Իրեն ինչպիսի բախտ է վիճակված։
Բանաստեղծները ծառեր են՝ կանգնած
Մայր հողի վրա հպարտ, հաստատուն,
Նրանց ճյուղերին՝ թունոտ ու նախանձ
Անտաղանդներն են միշտ քարեր նետում։
Բանաստեղծներին ի՜նչ ճակատագիր,
Ի՜նչ սիրտ է տրված բանաստեղծներին.
Տանել անմռունչ հարվածը կյանքի
Ու հպարտ նայել մահվան աչքերին։
Երբ բիրտ գնդակից Պետեֆին ընկավ,
Գարսիա Լորկան աշխարհ չէր եկել,
Բայց երկրի վրա այն դահիճը կար,
Որ նրան մի օր պիտի գնդակեր։
Հին պատմությունը նորից կրկնվեց
Եվ այն էլ կեսին քսաներորդ դարի,
Նա, ով Լորկային նշան էր բռնել,
Պղծեց շիրիմը անմահ Կոբզարի։
Ճիգե՜ր ապարդյուն...
Բռնակալները
Թող կրճտացնեն ատամներն իրենց -
Բանաստեղծներն են աշխարհի տերը
Ամենահզոր ու ամենամեծ։
Բանաստեղծներին մահ չկա հավետ -
Ծնվում, ապրում են, այրվում, լույս տալիս,
Եվ ապա ամեն նոր սերնդի հետ
Բանաստեղծները աշխարհ են գալիս։
1981 թ.



ՄԵԾԵՐԻ ԲԱԽՏԸ

                 Նշան բռնեցեք
                      բանաստեղծներին                 
                Եվ պատմության մեջ                 
                    Կմնաք հավետ։                    
               Ռ. ՌՈԺԴԵՍՏՎԵՆՍԿԻ

Մեծերի բախտն է -
Կարծես նախօրոք կանխագուշակված,
Հատուկ պլանով
հղկված,
մշակված,
Հաստատված արդեն...
Պուշկինի դիմաց պիտի անպայման
Լիներ մի Դանտես,
Որ մենամարտեր,
սպանե՜ր նրան,
Մոցարտին պիտի դարանակալեր
Սալիերին թունոտ,
Իսկ Լերմոնտովին նշան պիտ բռներ
Ինչ-որ Մարտինով...
Գոռոզ լորդերի դավից չարագին -
Բայրոնը պիտի դառնար տարագիր,
Գրիբոյեդովը կամոք ի վերին՝
Զոհ գնար պարսիկ մարդասպաններին։

Մեծերի բախտ է -
Այո, այդպես է տերը կամեցել,
Որ Սենեկան իր երակը բացեր,
Եվ Սայաթ-Նովան՝
փառքերի արժան -
Օտարի հրին ու սրին գնար,
Աբովյանը՝
իր երկրում քարաշատ -
Անշիրիմ մնար,
Կրահորի մեջ Պետեֆին այրվեր,
Թոքախտից մեռներ Դուրյանը ջահել,
Որ մի սրիկա,
Իսպանացի մի ֆաշիստ անգետ -
Գրենադայի հանճարեղ երգիչ
Լորկային զարկեր...

Մեծերի բախտ է,
Եվ ո՞վ կարող էր այդ կարգը խախտել,
Խուսափել ահեղ ճակատագրից ...
Իսկ դու, բանաստեղծ,
Քո երգը գրիր,
Ճանապարհդ քո երգերով հարթիր,
Որ արժանանաս մեծերի բախտին՝
Ոչ միայն դարիդ «պարգևած» վերքով,
Այլև քո պայծառ և ըմբոստ երգով,
Եվ հիշիր նաև՝
որ մեծությունը
Չափվում է ոչ թե սոսկ ապրած կյանքով,
Այլ՝ ապրած կյանքի վսեմ խոյանքով։



ԹԱՄԲԻ ՎՐԱ

Պառկած էր մահճին հունաց մեծ արքան,
Բժիշկներն անվերջ գալիս են, գնում,
Բոլոր դեղերն էլ փորձել են, սակայն
Վիճակը նորից դեռ նույնն է մնում։
Եվ ինքն էլ՝ արքան հաշտվել էր կարծես
Մահվան մտքի հետ։ Էլ չէր բողոքում,
Անխուսափելին հեռու չէր, գիտեր,
Ինչ որ մի տեղից նայում է թաքուն։
- Բայց դեռ ապրում եմ,- և արքան կամաց
Բարձրացավ տեղից ու թիկնեց բարձին,
Նույն զորավարն եմ, նույն արքան հունաց,
Նույն Ալեքսանդր Մակեդոնացին։
- Բերել ձիս,- գոչեց,- զենքերս բերեք,
Ռազմի շեփորը թող հնչի կրկին,
Իմ բարեկամներ, ի զեն, շուտ ելեք,
Թե որ մեռնել է, թող մեռնեմ թամբին։

Նոր տերություններ նվաճեց արքան,
Բազմաթիվ նավեր խորտակեց կրկին
Եվ բերդեր գերեց... ու մեկ էլ հանկարծ
Նվաղած ձեռքը դրեց լայն կրծքին։
- Ահա քեզ գտա,- խնդաց մահը սին
Եվ զնգաց ժանգոտ գերանդին նրա։
Պատասխան տվեց Մակեդոնացին.
- Սակայն մեռնում եմ ես թամբի վրա։



ԱՅՍ ՊԸԼԸ-ՊՈՒՂԻՆ

Երկու դար ու կես քայլում է մեզ հետ,
Բռնած ծիծաղի անվախճան ուղին,
Իր խոսքով շիտակ, միշտ խելոք ու խենթ -
Ասք, լեգենդ դարձած այս Պըլը-Պուղին։

Մեզ հետ նստում է քեֆ ու խնջույքի,
Խայթում սուտ մարդկանց՝ առանց երկյուղի,
Դառնում պաշտամունք, դառնում է ոգի -
Մեծ ճամփա անցած այս Պըլը-Պուղին։

Մանկանց հետ մանուկ, մեծի հետ մեծ է,
Մեր Արցախի պես և՛ նոր է, և՛ հին,
Շիտակ է հոգով, սրտով անկեղծ է
Միշտ ճակատը բաց՝ այս Պըլը-Պուղին։

Մեր գինու նման քաղցր է ու թունդ,
Հրաշք է, ինչպես մեր թթի օղին,
Ապուպապերիս խոսքն է իմաստուն -
Պայծառ, սրտաբաց այս Պըլը-Պուղին։

Երկու դար ու կես քայլում է մեզ հետ,
Բռնած հավերժի անվախճան ուղին,-
Ղարաբաղաբույր, ղարաբաղակերտ,
Ղարաբաղացած այս Պըլը-Պուղին։
1983 թ.



ԱՆՄԱՀՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ժամանակն ինչքան կուռքեր տապալեց,
Որքան ասպետներ կորան անանուն,
Հեշտ չէ ճակատին դափնիներ պահել
Մեր այս ահեղ ու անհանգիստ դարում։

Ապաշնորհն էլ փառք է երազում,
Փառքի են ձգտում տգետներն անգամ,
Թեկուզ քչերն են բարձրանում գագաթ,
Բայց անմահանալ բոլորն են ուզում։

Անմահությունը ոչ շքահանդես
Եվ ոչ էլ տոմս է վիճակախաղի,
Ծանրաձող չէ այն, որ գետնից պոկես,
Սահմանես ռեկորդ համաշխարհային։

Գրչով հաստատված կոչում չէ էժան
Կամ թե մրցանակ՝ սնդուկում պահես,
Եվ ոչ էլ մեդալ կամ շքանշան,
Որ տոն օրերին կուրծքդ զարդարես։

Այն ոչ կոդեքս է, ոչ էլ հրաման՝
Վավերացրված կնիք ու գրով,
Ոչ էլ մրողի մի թույլ դրամա,
Մեջքին հրելով բեմ տանես զոռով։

Նրանց համար չէ անմահությունը,
Ովքեր քծնությամբ պաշտոն ստանում,
Դրոշակ են դարձնում շեֆի անունը,
Նրա ճառերից մեջբերում անում։

Եվ ոչ էլ նրանց համար է, ովքեր
Սիրում են շուքով նիստ ու հանդիպում,
Եվ համարվելով ճանաչված դեմքեր,
Իրենց գրքերն են արտահերթ տպում։

Անմահությունը բրոնզե արձան չէ,
Որ կանգնեցնես տեսարժան վայրում,
Տեսնես ինչպես են բերանբացները
Զարմացած նրա սֆաթին նայում։

Անմահությունը... պատվանդան է դա՝
Ժամանակների ոգին անբասիր,
Վրան անունդ գրելուց առաջ՝
Մտածիր նաև պահելու մասին։

Այդ պատվանդանին թե որ ուզում ես
Հավերժի, փայլի փառքդ լուսահորդ,
Պիտի լինես կամ ըմբոստ Սերվանտես,
Կամ Լամանչեցի անմահ Դոն Կիխոտ։
1981 թ.



ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԴԱՍԻՆ

Եվ տերը կանչեց սուրբ ղազավաթի
Գյավուրների դեմ, կեղտոտ հայերի,
Շեյխը կոչ արեց՝ խփեցեք իթին,
Թե չէ՝ կգան ու բազմանան էլի,
Խլեն մեզանից մեր տունն ու տեղը,
Մեր մուլք-դովլաթը, մեր գիտությունը,
Ա՛յ թող կտրվի դրանց գող ցեղը,
Վալլա՜հ, քանդեցին դրանք մեր տունը։

Եվ ելան նրանք՝ հպատակները
Սուրբ Մուհամեդի ու Փեղամբարի.
- Խփե՛ք գյավուրին, վառե՛ք տները,
Մի՛ թողեք քարը դնեն մի քարի.
Իրենց հավատը ինչո՞ւ չեն փոխում,
Ինչո՞ւ են կեղտոտ խոզի միս ուտում,
Մեր կոխած հողը ինչո՞ւ են կոխում,
Իրենց որդոց էլ դեռ չեն թլպատում։

- Յա՜, ալլահ, ալլա՜հ, հայից մեզ փրկիր,
Իրենց բերանի համն էլ չգիտեն,
Գինի են խմում, պահում են մի կին,
Շախսեյ-վախսեյին գնում են միշտ դեմ,
Իրենց մազերին հինա չեն դնում,
Նամազ չեն անում արքին ու սարքին
Քեչայի վրա երբեք չեն քնում
Մեզ նման՝ փալաս-փուլուսը հագին։
Եվ ելան նրանք՝ ցեղերը վայրի՝
Թալեաթով իրենց, իրենց շարիաթով.
Ինչո՞ւ է աստված ստեղծել հային՝
Թուրքերի կողքին՝ հայի մռութով։
Ինչո՞ւ են նրանց շորերը մաքուր,
Եվ կանայք ինչո՞ւ չադրա չեն կրում,
Շալվարի տակից թուման են հագնում,
Ոչ գողանում են և ոչ էլ խլում։

Երբ տերը կանչեց սուրբ ղազավաթի,
Եվրոպան դրել գլուխը բարձին,
Անկարաներից լսում բայաթի
Եվ այլ կողմից են մոտենում հարցին։
Թուրքերը, ճիշտ է, բարբարոս են, նենգ,
Բայց դե հայերը էլ ի՞նչ են ուզում,
Մի քանի հազար ոսկի է, տվեք,
Եվ ապրեցեք ձեր Վանում ու Կարսում։

Երբ Թուրքիան ելավ սուրբ ղազավաթի-
Հայացքը հառած բարձր Մասիսին,
Եվրոպան թուրքի պորտապարն էր
Ուսումնասիրում պատմության դասին։



ԱՐՔԱ ԱԼՖՈՆՍԸ

Դատարկ մարդ էր Ալֆոնս արքան
Գիշեր-ցերեկ քեֆ էր անում,
Եվ կոնծում էր շունը այնքան,
Որ շալվարը կինն էր հանում։
Հարբած արքան մրափում էր,
Ելնում հաջորդ օրվա կեսին,
Տերությունը թողած անտեր,
Չէր մտածում վաղվա մասին։
Այնպես եղավ, որ մի անգամ
Երկիր խուժեց թշնամին,
Բայց հարբած էր Ալֆոնս արքան,
Եվ այդ պահին նա ի՞նչ անի։
Կինն ամուսնու շորերն հագավ,
Կապեց զենքը ու հեծավ ձին.
- Ելե՜ք,- ասաց,- հանուն ի գահ,
Իմ զինվորներ առյուծածին։
Եվ զենքերը շաչեցին զիլ,
Քաղաքի տակ ոսոխն ընկավ,
Հետո հաջորդ օրվա կեսին
Քնից ելավ հարբած արքան։
Ելավ և ի՞նչ տեսնի գահին՝
Գինու բաժակ, գինու շիշ էր,
Եվ նա այստեղ դողաց ահից,
Բայց դե ուշ էր.
Թոկը վերից սև օձի պես
Ճանկեց նրա վիզը հանկարծ…
Ուրիշ ի՞նչ է հարկավոր ձեզ,
Դատարկ մարդ էր Ալֆոնս արքան։



ԽԱՉԱԿԻՐՆԵՐԸ

Նրանք ասացին.
- Երուսաղեմը ահա՝ ձեր ուզած,
Ահա և տիրոջ գերեզմանը սուրբ,
Մենք քանի՜ տարի պահել ենք ուսած՝
Այս սուրբ տապանը դարձրած սուրբ մասունք։

Եվ մենք ասացինք.
- Տիրոջ գերեզմանն ինչո՞ւ է ձեզ մոտ,
Ի՞նչ ունեն ձեզ մոտ մասունքները սուրբ,
Տաճարն ինչո՞ւ է այսքան գարշահոտ,
Արդյոք, մա՞րդ եք, թե՞ կեղտոտ անասուն։

Նրանք ասացին.
- Ալլահը վկա, լավ բան չեք անում,
Դատարկ տեղն ինչո՞ւ բազար եք բացում,
Սա մեր երկիրն է, մեր հողը, ջանըմ,
Մենք ոչ ձեր ճորտն ենք, ոչ ստրուկը ձեր։

Եվ մենք ասացինք.
- Լռեք, շան տղերք, ո՜նց չեք ամաչում,
Առանց ամոթի խոսում էլ եք դեռ,
Հիմա որտեղի՞ց իմանանք, սրանք
Սուրբ մասունքնե՞ր են, թե՞ շան ոսկորներ։

Նրանք ասացին.
- Յա՜, սուրբ Մուհամեդ, այս ի՞նչ պատիժ է,
Այս ո՞ւր ենք հասել, օգնի՛ր մեզ, ո՛վ տեր,
Անհավատներն այս կատարյալ գիժ են,
Ուզում են նորից մեր տունը քանդել։

Եվ մենք ասացինք.
- Քանի տարի է, արյուն եք թափում,
Ցեղեր եք ջնջում երկրի երեսից,
Դուք կեղծ մասունքով հիմա մեզ խաբում,
Ուզում եք դարձնել մեզ էլ սրբապի՞ղծ։

Նրանք ասացին…
Չէ, չթողեցինք, որ նրանք խոսեն,
Մենք դեռ առջևում թեժ մարտեր ունենք,
Նոր արյան գետեր դեռ պիտի հոսեն,
Մենք ազնիվ, արդար խաչակիրներ ենք։
Այդ սուրբ մասունքի հերն էլ անիծած,
Մերը մի թուր է, մի վահան, մի ձի,
Կշարունակենք կռիվն անկասկած,
Մերը կդարձնենք աշխարհը անծիր…

Եվ մենք այդպես էլ նրանց ասացինք։



ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Հրացան պայթեց փերունց քարափին,
Մի սև ձիավոր փախավ ձորն ի վեր,
Եկան ասացին, թե Ավան պապին
Օսմանցի Նիազ Մուսան է սպանել։
Եկան քննեցին ու հաստատեցին՝
Մուսան է որ կա, դա գործն է նրա,
Երեք տարի անց, տակին մի սև ձի-
Եղբոր հետ Մուսան Ղորանի վրա
Երդվելու եկավ՝ ալլահը վկա
Ավան քիրվային ես չեմ սպանել։
Նրա գրպանում ատրճանակ կար,
Տակի այդ սև ձին պապիս սև ձին էր,
Ուսերին պապիս յափնջին երկար։
- Ձիաթափ լինես,- տատս անիծեց,-
Երես էլ ունես, տունս ես մտել...
Ակտիվիստ Համոն մի քիչ մտածեց,
Հորս ականջին շշնջաց՝ Արտեմ,
Հաշտվեցեք գնա, հաշտվեցեք, ջանըմ,
Պատիվ ու անուն ունես շրջանում։
Եվ պատմությունն էլ հենց այստեղ ծռվեց,
Ինչ որ պատմագիր խառնեց ամեն բան,
Օսմանցի Մուսան Արցախում ծնվեց,
Իսկ մենք էլ դառանք ազգությամբ ալբան։
Դիմեցինք մինչև դիստանցիան վերջին,
Սրանք լսեցին, նախատեցին մեզ.
- Պատմությունը՝ դա սայլի անիվ չի,
Որ ուզածիդ պես նստես ու փոխես։
Չէ, մեզ էլ տեղն է. Մուսան ավազակ՝
Այդ ինչպե՞ս է մեր կողմերը ընկել,
Որ գա նստի մեր ընկուզենու տակ,
Ասի՝ էս ծառը իմ պապն է տնկել։
Օ՜, բարեկամներ ունենք սրբապիղծ,
Անամոթաբար իրենցն են անում,
Երեկ մեր հողերն առել մեզանից,
Մեր պատմությունն են այսօր գողանում։
Մաշտոց չի եղել ու Խորենացի,
Սուտ են Վարդանն ու թագավորն Արշակ,
Բաբեկ է եղել քաջ ու առնացի
Եվ Ղաչաղ Նաբի՝ ինքն էլ ֆեդմարշալ։-
Փաստերը մի՞թե խեղճ են ու անզոր.
Մուսան պղծել է մեր տոհմատունը,
Իսկ նրա թոռն ու ծոռները այսօր
Բռնած քերթում են մեր պատմությունը։



ՄԵԼԻՔ ԱՎԱՆ ՏԻԶԱԿՑԻՆ

Մեր Արցախը շատ քաջեր է ծնել,
Սակայն ուրիշ էր Ավան Տիզակցին.
Մի կողքից կախած հավլունի թուրն էր,
Մի կողքից՝ մաղախն արդար մեր հացի,
Նաև բազմաթիվ ոսոխներ ուներ,
Եվ բարեկամներ՝ լեռների արծիվ։
Երբ հետն ատելի ոսոխն էր խոսում,
Նա ձեռքը դեպի իր թուրն էր տանում,
Բարեկամին է երբ կողքին տեսնում,
Մաղախից հաց ու պանիր էր հանում։
Իսկ երբ չգիտեր խոսակիցն ով է,
Նենգ սրիկա՞ է, թե՞ քաջ դրացի,
Միշտ ձեռքի մեկը թրի վրա էր,
Իսկ մյուս ձեռքը մաղախին հացի։
Մեր Արցախը շատ քաջեր է ծնել,
Սակայն ուրիշ էր մելիք Տիզակցին։



ՄԵԼԻՔ ԵՍԱՅԻ

Շահը հյուր տարավ Մելիք Եսայուն,
Ցույց տվեց մարդկանց մեծ ու անվանի,
Եվ նայեց նրա աչքերին խոհուն
Ու ասաց.
- Որդի Մելիք Ավանի
Լսել եմ ես քո քաջության մասին,
Դու մարտերի մեջ լավ զորավար ես,
Իսկ ո՞վ կարող է դիպչել քո մազին,
Թե ինձ դաշնակցես, իմ կողքին լինես։
Ես քեզ կդարձնեմ պարսից զորապետ,
Եվ կունենաս դու շքեղ պալատներ,
Կնստես-ելնես միշտ մեծերի հետ,
Փառքերի արժան իշխան կլինես։
- Երկար տարիներ՝ շահին իմաստուն,-
Մելիք Եսային տվեց պատասխան,-
Լավ է իմ երկրում ճորտ լինեմ անտուն,
Քան օտար երկրում դրածո իշխան։



ՄԱՐԱՏ

Խփեցին նրան ուղիղ կռնակից
Եվ այն էլ փոքրիկ մի լողարանում,
Խփողը ստոր ու ծախու կին էր,
Փողոցային լիրբ՝ անտոհմ, անանուն։

Եվ ասում են, թե վերջին շնչում նա
Այսքանն է ասել տանջանքով անլուռ.
- Ափսոս՝ չմեռա ամբիոնի վրա,
Կամ զենքը ձեռքիս՝ բարիկադներում։



ՔՐԻՍՏԱՓՈՐ ԿՈԼՈՒՄԲՈՍ

Ամենից առաջ նա փառատենչ էր,
Խիզախ էր նաև ամենից առաջ,
Իր նավի վրա նա ամեն ինչ էր՝
Քաջ ծովակալ էր, հմուտ նավավար։

Հայտնաբերեց նա երկիրներ բազում,
Նոր ծովեր, գետեր, անտառներ մթին,
Իր առագաստն էր ամենուր պարզում
Ու մեկնաբանում հարցերը խրթին։

Բայց ինչպե՞ս եղավ, որ առաջինը
Նոր մայրցամաքը նա հայտնաբերեց,-
Չհասկացավ իր գտածի գինը,
Առանց տրտունջի ինքն իրեն ներեց։

Գուցե՞ փառքերից շատ էր շլացել,
Գլխապտույտ էր ապրում երևի,
Ամերիկա էր նա հայտնագործել
Եվ դա չլսված գյուտ էր հիրավի։

Իսկ գո՞ւցե իրոք մարգարե էր նա,
Գիտեր՝ երկիրն այդ շատ տարիներ անց
Աշխարհում մի նոր պատիժ կդառնա,
Իր փառքին ստվեր գցի անկասկած։

Եվ չէր ցանկանում հողագունդն անծիր-
Այդ Ամերիկան գտնելու համար
Իրեն անիծի։



ԼԵԳԵՆԴ ԱԴԱՄԻ ՄԱՍԻՆ

Երբ չէր ստեղծել Եվային աստված,
Ադամն իր քեֆին ապրում դրախտում,
Բարիքն էր խժռում աստծո տված
Եվ ծաղիկների բուրմունքով արբում։
- Իսկ նրա տաբատն ո՞վ էր կարկատում։

Ադամին պետք չէր տաբատ ու բլուզ։
Թափառում էր նա դաշտերում լազուր,
Պառկում քնում էր մինչև արշալույս՝
Հրեշտակների չքնաղ պարտեզում։
- Իսկ ի՞նչ էր տեսնում նա իր երազում։

Հեռո՜ւ-հեռավոր աշխարհ անծանոթ,
Ատոմային ռումբ ու սնկաձև ծուխ,
Հրանոթների ահարկու որոտ,
Աշխարհն անծանոթ՝ հրդեհի բոցում։
- Իսկ նա հեռավոր վշտից չէ՞ր կոնծում։

Դեռ չարն ու բարին չէր զանազանում,
Պերճ պարտեզներում թրև էր գալիս,
Սրինգ նվագում, երգեր հորինում
Ու արձանիկներ արարում քարից։
- Իսկ ո՞վ էր նրան հոնորար տալիս։

Ինքն էր իր գլխի տերը ու արքան,
Հարկավոր չէին նրան փառք ու գանձ,
Աչքածակ չէր նա և ոչ էլ ագահ,
Հոգին մաքուր էր ու սիրտը միշտ բաց։
- Երբ երջանիկ էր Ադամը այդքան,
Եվային ինչո՞ւ ստեղծեց Աստված։

Որ լինի Կայեն՝ Աբելի կողքին
Եվ մեծ ջրհեղեղ համաշխարհային,
Քրիստոսին մատնի Հուդան չարոգի,
Աշխարհն ավերեն հոները վայրի,
Խաչակիրները ելնեն արշավի,
Ավերեն գյուղ ու քաղաքներ անթիվ,
Եվ Մուհամեդը հանուն հավատի՝
Տանի իր հոտին սուրբ ղազավաթի…

Եվ լինեն ջարդեր, ազգասպանություն,
Հազար մի ձևի ճակատամարտեր,
Եվ որբեր, որբե՜ր անտեր ու անտուն,
Դեր-Զոր,
Օսվենցիմ…
Օ, ներիր ինձ, տեր,
Թե որ ճշմարիտ դատելու լինենք՝
Աշխարհի ընթացքն այդ դո՛ւ ես շեղել,
Անշուշտ այս գործում քո մատը խառն է,
Մեծ խառնակիչը՝
այդ դու ես եղել։
1984 թ.



ԼԵԳԵՆԴ ԽԱՆԴԻ ՄԱՍԻՆ

Ադամը ծեգին արթնացավ քնից
Ու կանչեց՝ Եվա՛…
Բայց չկար Եվան։
Ախր ո՞ւր պիտի գնար նա տնից,
Ոչ ծանոթ ունի, ոչ էլ հարևան։
Եվ կանչեց նորից Ադամը՝
- Եվա՜,
Պատասխան չկար,
տնքաց նա անհույս,
Հետո առաջին անգամ լաց եղավ
Ու սարսափեց նա մենակ մնալուց։
- Եվա՜,- հառաչեց թշվառ Ադամը,-
Դրախտն առանց քեզ դատարկ է ահա։
- Եվա՜,- աղաչեց շվար Ադամը,-
Իմ կյանքն առանց քեզ ի՞նչ արժե հիմա։
Իսկ Եվան չկար,
ու վշտից հեծեց
Անմիտ ու բարի նախահայրը մեր,
Սիրտը ահ ընկավ,
ու նա կասկածեց,
Որ Եվան իրեն դավաճանում է։
Քնեց Ադամը տխուր ու խռով,
Ուրիշ Եվայի երազում տեսավ,
Վառվեց նա ուրիշ Եվայի սիրով,
Ուրիշ Եվայի երազում գտավ,
Ուրիշ Եվայի նա ասաց՝ Եվա,-
Եվ ուրիշ Եվան շշնջաց՝ Ադամ,-
Աչքին ուրիշ մի աշխարհ երևաց՝
Գեղեցիկ ու պերճ
դրախտից անգամ։
Իսկ երբ արթնացավ, արդեն կեսօր էր,
Նայեց ու տեսավ Եվան իր կողքին,
Բռնեց մազերից, գոռաց խելահեղ.
- Այդ որտե՞ղ էիր կորել, ստոր կին։
- Քեզ էի փորձում,- ծիծաղեց Եվան,-
Հիմա հասկացա, որ ինձ ատում ես։
- Ախ, կասկածո՞ւմ ես,- Ադամը հևաց,
Իսկ Եվան ճչաց.
- Դու ինձ խանդում ես...
Ի՜նչ տուրուդմփոց, ի՜նչ կոծ ու կական,
Խոսքը խոսք բերեց,
առան, տվեցին…
Ահա աշխարհում առաջին անգամ
Կասկածն ու խանդը այսպես ծնվեցին
Ադամ-Եվայի ժամանակներում։
Ապահարզանը դեռ շա՜տ էր հեռու…



ՍԵՎ ՎԵԶԻՐԸ

                                  Հ. Ալիևին

Երբ հաստատ էր գահին արքան,
Նրա աջը սև վեզիրն էր,
Նրա կեղտոտ գործի վկան
Եվ սուրբ խաչը սև վեզիրն էր։
Արքան որտեղ ճառ էր ասում՝
Ծափ տվողը սև վեզիրն էր,
Արքան խեր ու շառ էր խոսում՝
Չափ տվողը սև վեզիրն էր։
Ուր ոտք դնում տիրակալը՝
Նրա կողքին սև վեզիրն էր,
Մեջքին կանգնած ամուր սարը
Միտքն ու հոգին սև վեզիրն էր։
Ողջ տերության ծանր լուծը
Խալխի մեջքին ու վզին էր,
Իսկ պալատում մեծ արքայի
Խորհրդատուն սև վեզիրն էր։
Տերությունը իրար խառնվեց,
Եվ խառնողը սև վեզիրն էր,
Պալատն, ասին, գող է մտել,
Ու այդ գողը սև վեզիրն էր։
Երբ սթափվեց տիրակալը՝
Կյանքը արդեն օրհասական էր,
Եվ դղրդաց ողջ աշխարհը՝
Գահի վրա սև վեզիրն է։
1980 թ.